1. Genel Olarak
Veteriner hekimler, hem 6343 sayılı Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri Birliği İle Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanun hem de bu Kanun’a dayanılarak hazırlanan Türk Veteriner Hekimleri Birliği Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Uygulama Yönetmeliği’nde düzenlendiği üzere; evcil hayvan, çiftlik hayvanları ve diğer hayvanların tıbbi durumlarını incelemek, bu hayvanların hastalıklarını teşhis ve tedavi etmek, hayvan sahiplerinin duygu ve düşüncelerine saygı göstermekle görevlidirler.
Veteriner hekimler de tıpkı tıbbi hekimler gibi ancak kusurlu uygulama hataları nedeni ile sorumlu tutulabilir. Zira tıpkı insan vücuduna yapılan müdahalelerde olduğu gibi hayvanlar üzerinde yapılan müdahalelerde de komplikasyonlar meydana gelebilmekte ve bu komplikasyonlardan veteriner hekimlerin sorumlu tutulması mümkün olmamaktadır. Veteriner hekimin hayvan üzerinde müdahalesinin hukuka uygun olabilmesi için müdahale öncesinde hayvan sahibinin aydınlatılmış onamının alınması, müdahale için zorunluluğun bulunması ve müdahalenin tıbbi standartlara uygun olması koşullarının bir arada bulunması gerekmektedir.
Veteriner hekimlerin malpraktis nedeniyle hukuki, cezai ve mesleki sorumlulukları gündeme gelebilmekte ve idari kurumlarda çalışan veteriner hekimler bakımından idari yargılama bakımından inceleme yapılması gerekmektedir.
Genel olarak, yargı kararlarına göre veterinerlikte malpraktis kıstaslarını şöyle sıralayabiliriz:
- Veteriner hekimin eylemleri, ortalama bir veteriner hekimin sağlayacağı mesleki standartların altına düşmüş olmalıdır.
- Müdahale ile zarar arasında illiyet bağı bulunmalıdır. Eş deyişle; hayvanda meydana gelen zarar veya hayvanın ölmesi veteriner hekim tarafından uygulanan tıbbi müdahale ile nedeniyle olmalıdır.
- 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlendiği üzere zarar gören hayvan sahibinin zararın meydana gelmesinde kusuru olmamalı ya da az olmalıdır. Durum böyleyken yine de veteriner hekimin eklenen bir kusuru olduğu ispatlanırsa, veteriner hekim aleyhine hükmedilecek tazminatta indirime gidilebilir.
Bu çalışmada tarafımızca veteriner hekimlerin yalnızca hukuki sorumlulukları ve bu sorumluluğun sonuçları irdelenmiştir. Ancak cezai sorumluluktan da kısaca bahsetmek gerekir ise; (2) numaralı başlık altında incelendiği üzere, hayvanların hukuki statüleri nedeniyle hayvan sahiplerince veteriner hekimler tarafından uygulanan hatalı tıbbi müdahaleler nedeniyle 5271 sayılı TCK’nun 151. maddesinde düzenlenen mala zarar verme suçu bakımından veteriner hekim aleyhine Cumhuriyet Savcılığı nezdinde suç duyurusunda bulunabileceği ve veteriner hekimin bağlı bulunduğu Odaya şikâyet dilekçesi sunabileceğini belirtmek isteriz. Mala zarar verme suçunu işlediği sabit olan veteriner hekime 4 aydan 3 yıla kadar hapis veya adli para cezası ve bağlı bulunduğu oda tarafından yazılı ihtar, para cezası, 15 günden altı aya kadar meslek icrasından geçici olarak men kararı verilebileceği de bilinmelidir.
2. Türk Hukukunda Hayvanların Hukuki Statüsü
Veteriner hekimlerin hayvanlar üzerindeki hatalı tıbbi müdahaleleri nedeniyle hukuki sorumluluklarını inceleyeceğimiz bu çalışmada öncelikle hayvanların Türk Hukuku’ndaki hukuki statülerini değerlendirmek gerekecektir.
Hayvanların ayrı bir hukuki konuma sahip olduğuna ilişkin yasal düzenlemelere sahip Avrupa ülkelerinin aksine Türk Hukukunda birçok tartışmaya rağmen eşya olma özelliğinin devam ettiği bilinmektedir. Zira yürürlükteki 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ve diğer mevzuatta hayvanların hukuki statülerine dair herhangi bir düzenlemeye ve eşya olmadığı ile ilgili herhangi bir hükme yer verilmemiştir. Kaldı ki; 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’nun üçüncü bölüm faslında düzenlendiği üzere, hayvanların ticaretine izin verildiği ve başkaca yasal düzenlemelerde de üzerinde rehin hakkı tesis edilebilecek taşınır varlıklar arasında sayıldığı dikkate alındığında hayvanların eşya statüsünde sokulduğunu düşünmek de yanlış olmayacaktır.
Hukukumuzda hayvanın, hukuki anlamda eşya sayılıp sayılmadığı tartışmalı olsa da aynî hak konusu olduğuna dair fikir birliği mevcut olduğu bilinmektedir. Bu doğrultuda, ayni hak konusu eşya statüsündeki hayvana verilen zararlardan dolayı ancak eşya/hayvan sahibinin hak talep edebilmesi mümkün olduğundan veteriner hekim tarafından, hayvanlara uygulanacak tıbbi müdahale sonrası oluşabilecek hukuki, cezai, idari ya da mesleki-disipliner herhangi bir sorumluluktan söz edilebilmesi için, söz konusu hayvanların ev ve süs hayvanı, kontrollü hayvan veya sahipli çiftlik hayvanı şeklindeki sahipli hayvanlar statüsünde olması gerekmektedir.
3. Veteriner Hekimin Hukuki Sorumluluğunun Niteliği
a) Sözleşmeye Dayalı Sorumluluk
Veteriner hekimlerin tedavi sözleşmesinden kaynaklanan hukukî sorumlulukları oluşmaktadır. Bu sözleşme doğrultusunda hayvan sahibi, sahipli hayvanına yapılacak olan tedavi ile ilgili veteriner hekimi vekil tayin etmekte ve hayvan sahibi ile veteriner hekim arasında bir “vekâlet sözleşmesi” kurulmaktadır. Veteriner hekim de sözleşme doğrultusunda hastasını deneyim ve bilgisi ile özenle tedavi etmeli, hasta sahibini aydınlatmalı ve tedavi süreci ile ilgili bildirimlerde bulunmalıdır.
b) Veteriner Hekimin Adam Çalıştıran Olarak Sorumluluğu
Veteriner hekimler, Türk Borçlar Kanunu’ nun 66. maddesine göre, (i) yardımcı sağlık personeli tarafından hayvana ve dolayısıyla hayvan sahibine zarar veren bir eylemde bulunulmuşsa, (ii) bu yardımcı sağlık personeli bağlı bulunduğu veteriner hekimin çalışma alanında istihdam ediliyor ve bağlılık ilişkisi içerisinde çalışıyorsa, (iii) zarar veren eylem hizmet sırasında meydana gelmiş ise bu kişiyi çalıştıran veteriner hekim, kusursuz dahi olsa adam çalıştıranın sorumluluğu hükümlerine göre tazminat ödemek zorunda kalabilir. Söz konusu personel bakımından ise haksız fiil sorumluluğu hükümlerine göre tazminat davası ikame edilebilir. Zira 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’nun 7. maddesi uyarınca hayvanlara tıbbi müdahalede bulunma hakkı yalnızca veteriner hekimlerde olduğundan hayvan sahibi ile veteriner hekim arasında kurulacak sözleşme ilişkisinin dışında kalan ve tıbbi müdahalede bulunma hakkı olmaksızın yaptığı müdahaleden yardımcı personel ancak haksız fiil hükümlerine göre sorumlu olabilecektir.
c) Vekâletsiz İş Görme
Vekâletsiz iş görme genellikle, deprem, trafik kazası gibi hayvan sahibi ile sözleşme yapılmasına imkân ve zaman bulunmayan ama aynı zamanda hayvan için acil bir durumun olduğu ya da hayvan sahibinin izninin alınamadığı zorunlu durumlarda söz konusu olmaktadır. Ancak burada işin görülmesi, hayvanın yararına veya hayvan sahibinin muhtemel iradesine uygun değilse, veteriner hekimin fiili hukuka aykırı sayılır. Bu durumda vekâletsiz iş gören veteriner hekim, Türk Borçlar Kanunu’nun 526. vd. maddelerine göre sorumlu olacaktır.
d) Haksız Fiil
Veteriner hekim, hayvan sahibi ile aralarında sözleşme ilişkisi bulunmayan veya sözleşmenin geçersiz olduğu hallerde hayvana uyguladığı tıbbi müdahale esnasında bir zarara sebebiyet vermiş olabilir. Bu durumda, Türk Borçlar Kanunu’nun 49. maddesi gereğince kusur sorumluluğu esasına dayanan haksız fiil hükümlerine göre sorumlu tutulabilir. Veteriner hekimin haksız fiil sorumluluğundan bahsedebilmek için hukuka aykırı fiil, veteriner hekimin kusurunun varlığı, bu fiil nedeniyle hayvan sahibi nezdinde meydana gelmiş bir zarar ve zarar ile fiil arasında illiyet bağının varlığı unsurlarının birlikte gerçekleşmiş olması gerekmektedir.
Bu durumda Türk Borçlar Kanunu’nun 50. maddesine göre zarar gören, zararını ve zarar verenin kusurunu ispat yükü altında olacaktır. Bu sebeple, haksız fiil sorumluluğuna dayanarak dava açan hayvan sahibi, hukuka aykırılık, kusur, zarar ve nedensellik bağını ispatlamak zorundadır.
4. Tazminat Çeşitleri
a) Maddi Tazminat
Sahipli bir hayvanın ölümüne veya yaralanmasına hatalı tıbbi müdahalesi nedeniyle sebep olan veteriner hekim, tedavi ve hastane masrafları, fazladan gereken ameliyat masrafları ile hayvanın sahibi için hayvanın sahip olduğu değeri karşılamakla sorumludur. Doktrinde hayvanın gerçek değeri hesaplanırken aşılama, kısırlaştırma ve eğitim gibi hayvana yapılan yatırımların yanı sıra yeni bir hayvan satın almanın maliyetlerini de içerdiği değerlendirilmektedir.
b) Manevi Tazminat
Manevi tazminat davalarında ise hayvan sahibinin kaybı sonrasında yaşayacağı acı, keder, ıstırap gibi duyguları ya da yaşama sevincini kaybetmesi gibi manevi durumların da giderilmesini amaçlamaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki; mahkemece hükmedilecek manevi tazminat zarar görenin zenginleşmesine yol açmayacak miktarda olacaktır.
5. Görevli ve Yetkili Mahkeme
a) Sözleşmeye Aykırılık Nedeniyle Açılan Tazminat Davalarında;
Veteriner hekimin hayvana uyguladığı hatalı tıbbi müdahale nedeniyle havyanda meydana gelen zararlar nedeniyle hayvan hakkı sahipleri tarafından tazminat davaları kural olarak sözleşmeye aykırılık nedeniyle açılacak ve işbu davalarda görevli mahkeme “tüketici mahkemesi” olacaktır. Önemle belirtmek gerekir ki; 28.07.2020 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7251 sayılı “Hukuk Muhakemeleri Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile tüketici mahkemelerinde açılacak davalarda arabuluculuğa başvurma dava şartı haline gelmiştir.
Genel yetki kuralları gereğince tazminat davaları davalının dava açıldığı tarihteki ikametgâh adresinin bulunduğu yerde açılabilecektir. Ancak buna ek olarak tüketici mahkemelerinde açılacak tazminat davalarında (i) sözleşmenin ifa yeri ve (ii) davacının ikametgâh adresinin bulunduğu yer mahkemesi de yetkili olacaktır.
b) Haksız Fiil Sorumluluğuna ve Vekaletsiz İş Görme Hükümlerine Dayanılarak Açılan Tazminat Davalarında;
Hekim ile hasta arasında sözleşmesel bir ilişkinin bulunmadığı ihtimalinde vekaletsiz iş görme veya haksız fiil esaslarına yine yardımcı sağlık personeli ile ilgili haksız fiillerde adam çalıştıranın sorumluluğu hükümlerine dayanılarak açılacak durumlarda haksız fiil sorumluluğuna gidilerek ikâme edilecek tazminat davaları genel görevli mahkeme olan “asliye hukuk mahkemesi” nde görülecektir.
Bu sebebe dayanılarak ikame edilecek tazminat davalarında yukarıda ifade edilen genel yetkili mahkemelerle birlikte haksız fiil sorumluluğuna dayanılacaksa genel yetkili mahkemelere ek olarak (i) haksız fiilin meydana geldiği yer, (ii) zararın meydana geldiği yer, (iii) zarar görenin ikametgâh adresinin bulunduğu yer mahkemesinde de açılabilecektir.
6. Dava Açma Süresi
a) Sözleşmeye Aykırılık Nedeniyle Açılan Tazminat Davalarında;
Vekalet sözleşmesine aykırılık nedeniyle açılacak tazminat davalarında zamanaşımı süresi zararın öğrenildiği tarihten itibaren 5 yıldır.
b) Haksız Fiil Sorumluluğuna Dayanılarak Açılan Tazminat Davalarında;
Hatalı tıbbi müdahale nedeniyle haksız fiile dayalı açılacak tazminat davalarında 2-10 yıl zamanaşımı süreleri uygulanacaktır. Ancak tazminatı gerektiren hatalı tıbbi müdahale daha uzun zamanaşımını gerektiren bir cezayı gerektiriyorsa o zamanaşımı uygulanacaktır.
c) Vekaletsiz İş Görme Hükümlerine Dayanılarak Açılacak Tazminat Davalarında;
Türk Borçlar Kanunu’nda vekâletsiz iş görme hükümlerine göre açılacak davalardaki zaman aşımı süresine ilişkin özel bir düzenleme bulunmadığından yerleşik Yargıtay kararlarında görüldüğü üzere genel zamanaşımı süresi olan 10 yıllık zamanaşımı süresi vekâletsiz iş görme hükümlerine göre açılacak davalarda da uygulama alanı bulmaktadır. Zamanaşımı süresinin başlayacağı tarih vekâletsiz iş görme halinde iş görenin vekaletsiz iş gördüğü tarihten itibaren işlemeye başlamaktadır.
7. Sonuç Olarak
Yukarıda bahsettiğimiz tüm süreçler dikkate alındığında veteriner hekimlerce kendileri aleyhine açılabilecek tazminat davalarını ve yine bu çalışmanın kapsamı dışında tutulan cezai ve mesleki sorumluluklarından kurtulabilmeleri adına; tüm tedavi sürecinde, hayvan sahiplerini tedavi seçenekleri, tedavinin riskleri ve komplikasyonlar hakkında bilgilendirerek aydınlatılmış onam formu imzalatılmalı ve hayvana uygulanacak tıbbi müdahale için gerekli ekipmana sahip değilseler hayvan sahibine sevk konusunda seçenek sunulmalı, hayvana uygulanan müdahalelerin tümü için kayıtları düzenli olarak tutmaları ve muhafaza edilmeli, hayvana uygulanacak tedavi sırasında tıbbi standartlara uygun şekilde hareket edilmeli, hayvanın tedavi sonrasında zarar görmesi veya ölümü halinde hayvan sahibi detaylıca bilgilendirilmelidir.
Bunun yanı sıra, hayvanların eşya statüsünden çıkartılarak bugün birçok ülkenin anayasasında olduğu gibi anayasal zeminde ayrı bir statüye kavuşturulmaları ve Türk Ceza Kanunu’nda hayvan öldürme başlığı altında yeni suç tiplerinin düzenlenerek hayvanlara zarar veren failler hakkında ağır cezai yaptırımların öngörülmesi ve bunlara ek olarak hayvanlara yönelik tıbbi malpraktis sorumluluğuna ilişkin mevzuat düzenlemesi yapılması halihazırda yaşanmakta olan sorunların çözülmesi açısından önem taşımaktadır.
KAYNAKÇA
ALAT ER, A. D. (2021), “Veteriner Hekimliğinde Malpraktis”, Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji Derneği Bülteni, 12/2: 89-104.
ÇELEBİ, Ö. (2018), “Kişi ve Eşya Ayrımı Bağlamında Hayvanların Hukuki Statüsü”, İstanbul Hukuk Mecmuası, 76/2: 559-622.
EROL SARIYEV, A. (2016) “Veteriner Hekimin Sözleşme Dışı Sorumluluğu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Kasım-Aralık 2016/127: 263-298.
www.mevzuat.gov.tr
