GİRİŞ
9 Temmuz 2024 tarihli ve 32597 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 7519 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 655 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (“7519 sayılı Kanun”) ile 618 sayılı Limanlar Kanunu’nda (“Limanlar Kanunu”) birtakım değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler kapsamında, kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetlerine ilişkin yeni düzenlemeler getirilmiş ve bu hizmetlere yönelik çıkarılacak yönetmeliğin yürürlüğüne ilişkin geçici bir madde eklenmiştir. Ayrıca, ticari gemilerden alınacak sera gazı emisyon bedeline ilişkin bir ek madde ile limanlara gelen veya limanlardan ayrılan ticari gemilerin sera gazı emisyonları nedeniyle ödeme yapmalarını öngören düzenlemeler yapılmıştır.
İşbu Makale’de 7519 sayılı Kanun kapsamında Limanlar Kanunu’nda yapılan değişiklikler ile bu değişikliklerin söz konusu ticari faaliyetlere etkisi değerlendirilecektir.
A. LİMANLAR KANUNU VE KANUN DEĞİŞİKLİĞİ
20 Nisan 1925 tarihli Limanlar Kanunu, Türkiye’deki limanların yönetimi, işletilmesi ve denetlenmesiyle ilgili hususları düzenleyen en eski yasalardan biridir. Kanun, liman operasyonlarına katılan devlet otoriteleri, liman işletmecileri ve kullanıcıların sorumluluk ve yükümlülüklerini belirler. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na (“Bakanlık”) limanların işletilmesi ve denetlenmesi yetkisi verilmiş olup bu yetki liman güvenliğinin sağlanması, altyapının korunması ve liman içi trafik düzenlemelerini kapsar. Ayrıca, yüklerin elleçlenmesi, yolcu taşımacılığı, kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetleri ile bu hizmetler için öngörülen ücretler gibi liman işletmeciliği faaliyetleri de kanun kapsamında düzenlenmektedir.
7519 sayılı Kanun ile Limanlar Kanunu’nun (i) gemilere verilen hizmet ücretlerine ilişkin 10. maddesinde değişiklik ve düzenlemeler yapılmış ve (ii) kılavuzculuk ve römorkörcülük hizmetlerine ilişkin Ek Madde-1, (iii) ticari gemilerden alınan emisyon bedeline ve tahsiline ilişkin Ek Madde-2 ve (iv) kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetleri ile ilgili çıkarılacak yönetmeliğin yürürlüğüne ilişkin Geçici Madde 1 eklenmiştir.
B. GEMİLERE VERİLEN HİZMET ÜCRETLERİNE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER
Limanlar Kanunu’nun 10. maddesinde yapılan değişiklikler, deniz taşımacılığının geliştirilmesi ve deniz ticaretinde sürdürülebilir bir rekabet ortamı yaratılması amacıyla, Bakanlık’a gemilere verilen hizmetlere ilişkin gerektiğinde taban ve tavan ücret belirleme ve denetleme yetkisi verilmiştir. Bu yetkinin uluslararası standartlar, serbest piyasa koşulları ve deniz ticareti dinamikleri göz önünde bulundurularak kullanılacağı ve sektördeki paydaşlarla istişare edilerek uygulanacağı düzenlenmiştir. Madde kapsamında, gemilere verilen barınma, elektrik, kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetleri ile bağımsız palamar hizmetleri, yakıt, yağ ve su ikmalinde liman kullanım hizmetleri, kumanya hizmetleri gibi çeşitli hizmetlere ilişkin taban ve tavan ücretlerinin belirlenmesi ve denetimi Bakanlık’ın yetki alanına girmiştir.
Ayrıca, madde ile demirleme ücretlerinin hesaplanmasında dikkate alınacak faktörler belirlenmiştir. Liman idari sınırlarında demirleyen gemilerin demirleme ücretleri, geminin seferi, demirde kalma süresi, toplu ödeme seçenekleri, demirleme nedeni ve demirleme yeri gibi unsurlar göz önünde bulundurularak belirlenecektir. Demirleme ücret tarifesi, geminin grostonu başına iki Türk Lirasını geçmeyecek şekilde düzenlenecektir. Bu ücretler, her yıl 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298. maddesi uyarınca tespit edilen yeniden değerleme oranında artırılacak olup Cumhurbaşkanı, bu miktarı on katına kadar artırabilecektir. Gelirlerin dağıtımı kapsamında, demirleme ücretleri Bakanlık Döner Sermaye İşletmesi hesabına yatırılacak; yatırılan miktarın %50’si, takip eden ayın beşine kadar genel bütçeye gelir olarak kaydedilecektir.
C. KILAVUZLUK VE RÖMORKÖRCÜLÜK HİZMETLERİNE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER
Limanlar Kanunu’na eklenen Ek Madde-1 ile Türkiye deniz yetki alanlarında, su yollarında ve iç sularda verilecek kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetlerinin Bakanlık tarafından verileceği veya Ek Madde 1’de belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde gerçek veya tüzel kişilere yaptırabileceği veya devredebileceği düzenlenmiştir. İşbu hizmetlerin devir yetkisi çerçevesinde bir gerçek veya tüzel kişi tarafından gerçekleştirilmesi halinde ise Bakanlık’a bu hizmetin mevzuata uygunluğunu denetleme yetkisi verilmiştir. Bununla birlikte, kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetinin verilmesine ilişkin teknik gereklilikler, hizmet standartları, hizmeti verecek olan gerçek ve tüzel kişilere ilişkin şartlar, istisnalar, yasaklar ve yükümlülükler gibi usul ve esaslar ile bölgesel hizmet sahalarının ise Bakanlık tarafından yönetmelik ile düzenleneceği belirtilmiştir.
Yukarıda belirtildiği üzere, Limanlar Kanunu’na eklenen Ek Madde-1 ile kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetlerinin, Bakanlık tarafından yetki devri suretiyle üçüncü kişilerce ifa edilebileceği düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye paralel olarak, kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetlerinin üçüncü kişiler tarafından sunulması halinde, bu hizmetlerden elde edilen gelirden belirli oranlarda pay alınacağı hüküm altına alınmıştır. Söz konusu paylar, liman başkanlıkları için, kılavuzluk ve römorkörcülük hizmeti sunan gerçek veya tüzel kişilerin kılavuzluk, römorkörcülük ve bunlarla bağlantılı palamar ve yer değiştirme gibi hizmetlerden elde ettiği aylık gayrisafi hasılat üzerinden, deniz alanlarındaki trafik yoğunluğu dikkate alınarak aşağıdaki oranlarda belirlenmiştir:
- Aliağa, Ambarlı, Gemlik, İskenderun, Kocaeli ve Mersin Bölge Liman Başkanlıkları merkez idari sahasındakiler için %30;
- Bandırma, Ceyhan, İzmir, Samsun, Tekirdağ, Tuzla ve Yalova Bölge Liman Başkanlıkları merkez idari sahasındakiler için %25;
- Antalya, Çanakkale, İstanbul, Karadeniz Ereğli ve Zonguldak Bölge Liman Başkanlıkları merkez idari sahasındakiler ile Karabiga ve Taşucu Liman Başkanlıkları idari sahasındakiler için %20;
- Diğer bölge liman başkanlıkları veya liman başkanlıkları idari sahasındakiler için %10;
- İstanbul ve/veya Çanakkale Boğazlarından geçiş bölgesi için %20 oranında pay alınacaktır.
Ayrıca, bu oranları aylık gayrisafi hasılattan alınan payları %40’a kadar artırmaya veya %5’e kadar indirmeye Cumhurbaşkanı yetkili olacaktır.
İlaveten; 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun (“Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun”) veya 3996 sayılı Yap-İşlet-Devret Modeli Kanunu çerçevesinde özelleştirilen liman tesislerinin, sözleşmelerinde hüküm bulunması kaydıyla, yalnızca kendi tesislerine yönelik kılavuzluk ve römorkörcülük hizmeti verebileceği hükme bağlanmış olup bu hizmetlerin Bakanlık tarafından verilecek izinle yürütüleceği düzenlenmiştir. İstanbul ve Çanakkale Boğazları dışında kalan bölgesel hizmet sahalarında ise, kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetlerinin 4046 sayılı Kanun çerçevesinde işletme hakkının verilmesi yöntemi ile yirmi yılı geçmemek üzere ihale yoluyla devredebilecek olup bu ihalelerde işletme hakkının devri imtiyaz olarak kabul edilmeyecek ve aynı hizmet sahası için aynı kişilere hizmetler ihale edilmeyecektir. Düzenleme, aynı zamanda ihale sürecinde değer tespiti yapılmaksızın pazarlık usulü ile ihale yapılacağını ve belirli bölgelerde %40’a kadar çıkabilecek pay oranları üzerinden artırma yöntemi ile gerçekleştirileceğini hükme bağlamıştır.
D. TİCARİ GEMİLERDEN ALINACAK EMİSYON BEDELİ
İklim değişikliğinin etkilerini azaltmak amacıyla, gemi kaynaklı emisyonların hızla düşürülmesi ve Türk deniz ticaret filosunun rekabet gücünü koruyabilmesi için Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi’nin (“ETS”) denizcilik sektörünü kapsayacak şekilde genişlemesiyle birlikte, ülkemizde de emisyon fiyatlandırma sisteminin kurulması ve bu sistemden elde edilecek gelirlerin Türk deniz ticaret filosunun yenilenmesi veya dönüştürülmesi amacıyla kullanılması hedeflenmektedir. Limanlar Kanunu’nda yapılan değişiklikler ile Türkiye’deki limanlara gelen veya limanlardan ayrılan ticari gemilerin doğrulanmış sera gazı emisyonları için karbon ücreti tahsil edileceği hüküm altına alınmıştır. Söz konusu ücret ETS güncel karbon fiyatına göre belirlenecek olup elde edilecek karbon fiyatlandırma geliri ise yeşil denizciliği geliştirmek amacıyla Bakanlık bütçesine ödenek olarak ayrılacaktır.
Kanun kapsamında emisyon bedeli oranı ile emisyonların izlenmesi, raporlanması ve doğrulanmasına ilişkin usul ve esaslar ile hangi cins gemilerin uygulama kapsamına gireceğinin ise Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirleneceği düzenlenmiştir.
E. SONUÇ
Limanlar Kanunu’nda yapılan değişiklikler, Bakanlık’a liman hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi konusunda geniş yetkiler tanımıştır. Bu kapsamda, kılavuzluk ve römorkörcülük hizmetlerinin üçüncü kişilere devri ve gelir paylaşımı detaylı olarak düzenlenmiş, özelleştirilen liman tesislerine yönelik hizmetlerin belirli koşullar altında yürütülebileceği hüküm altına alınmıştır. Ayrıca, gemi kaynaklı emisyonların azaltılması ve yeşil denizciliğin teşviki amacıyla, ticari gemilerden alınacak karbon ücretleri belirlenmiş ve bu gelirlerin Bakanlık bütçesine aktarılması öngörülmüştür. Bu düzenlemeler, liman hizmetlerinin etkinliğini artırmayı ve çevresel sürdürülebilirliği sağlamayı hedeflemekte olup liman hizmetlerinin ücretlendirilmesi ile Kanun’un çeşitli hükümlerinin uygulaması Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılacak yönetmelikler ile belirlenecektir.
