A. DRONE YANİ İHA NEDİR?
Uluslararası ortak literatürde “Drone”, dilimizde ise “İnsansız Hava Aracı” (“İHA”) olarak ifade edilen insansız hava araçları, teknik olarak; uzaktan kumanda, otomatik pilot ya da bir bilişim sistemi aracılığıyla otonom ya da yapay zekâ ile yönetilen, içinde veya üstünde herhangi bir insan, pilot, uçuş personeli, mürettebat olmaksızın havalanabilen ve havada seyredebilen hava araçları olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir tanıma göre ise İHA’lar kendi güç sistemi olan, tehlikeli ya da tehlikesiz yararlı yük taşıyan, otomatik olarak veya uzaktan komuta sistemi ile uçurulan pilotsuz hava araçları olarak da ifade edilebilmektedir.
B. TÜRK HUKUKUNDA İHA’LAR
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (“SHGM’’) tarafından 22 Şubat 2016 tarihinde yayımlanan ve daha sonra değişikliklerle güncellenen İnsansız Hava Aracı Sistemleri Talimatı (“SHT-İHA”) ile birlikte, İHA’lar yasal olarak Türk mevzuatında ilk kez düzenlenmiştir. İşbu SHT-İHA talimatı uyarınca; (i) Devlete ait İHA’lar, (ii) Yalnızca kapalı alanlarda kullanılan İHA ve sistemleri, (iii) Yere veya herhangi bir platforma bağlı olan insansız balon ve benzeri sistemler ile (iv) Azami kalkış ağırlığı 500 gr’dan daha az olan İHA’lar haricindeki tüm İHA olarak tanımlanan araçlar SHT-İHA kapsamına alınmıştır.
Mevzuatımızda İHA’lar, uluslararası düzenlemelere uygun olarak; “İnsansız hava aracı sisteminin bir bileşeni olarak işletilen, aerodinamik kuvvetler aracılığıyla sürekli uçuş yapma yeteneğinde olan, üzerinde pilot bulunmaksızın uzaktan İHA pilotu tarafından kontrol edilerek veya otonom operasyonu İHA pilotu tarafından planlanarak uçurulan ya da havada kalabilen hava aracı” olarak tanımlanmıştır. SHT-İHA’ya göre İHA’lar azami kalkış ağırlıklarına göre İHA0 ila İHA3 arasında değişen toplamda 4 ayrı sınıfa ayrılmış ve bu sınıflara giren İHA’ların; ithal teknik uygunluk kriterleri, uçuşa elverişlilik kriterleri, asgari teçhizatları, bakım ve onarım gereklilikleri işbu Talimat kapsamında düzenleme altına alınmıştır.
Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun “Hava Araçlarının Hukuki Niteliği” başlıklı 65’inci maddesi uyarınca; İHA’lar da dahil olmak üzere (tüm sivil hava araçları) hukuki mahiyeti itibariyle medeni hukuk genel kuralları ve hükümleri çerçevesinde taşınır mal olarak sınıflandırılmıştır.
Bununla birlikte İHA’lar kullanım şekillerine göre Türk Ceza Kanunu’nun 179. maddesinde tanımlanan trafik güvenliğini tehlikeye sokma suçunun işlenmesine de sebebiyet verebilmektedir. Madde kapsamında ulaşım aracından bahsedilmiş olmasına rağmen aracın mutlaka ulaşım amacına tahsis edilmiş olması gerekmediği görüşü mevcuttur. Bu görüşün sonucu olarak ulaşım amacına tahsis edilsin veya edilmesin İHA’lar ile trafik güvenliğini tehlikeye sokma suçunun işlenebileceği söylenebilir.
Son olarak İHA’ların birer menkul mal olması nedeniyle bunların da İcra cebri icra yönünden 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun hükümlerine tabi olacaklardır.
C. İHA’LARIN VE PİLOTLARININ KAYIT VE TESCİLİ
SHT-İHA uyarınca; yurtiçinde üretilen veya ithalatçı firma tarafından satılan İHA’lar aynı gün içinde, yurtdışından bireysel olarak getirilen veya yurtiçinde devir alınan İHA’lar ise 3 gün içerisinde SHGM tarafından oluşturulan kayıt sistemine kaydedilmek zorundadırlar.
SHT-İHA’ya göre İHA0 ve İHA1 sınıflarına giren İHA’ların ve bunları kullanacak olan pilotların internet üzerinden sisteme kayıt ettirilmesi gerekmektedir. Ancak, İHA2 ve İHA3 gruplarına ait İHA’lar için kayıt değil, Türk Hava Araçları Siciline tescil edilmeleri gerekmektedir. İlaveten işbu İHA2 ve İHA3 grubu İHA’ları kullanacak pilotların da mevzuattaki şartları karşılar şekilde pilot lisansı edinmeleri gerekmektedir.
D. SONUÇ
Teknolojinin hızla gelişip değişmesi ile birlikte İHA’ların kullanımı daha da yaygınlaşmakta ve askeri amaçla kullanımın yanında sivil hayatta da yoğun olarak her sektörde kullanılmaktadır. İHA’ların diğer hava ulaşım araçlarına kıyasla ekonomik olarak daha ulaşılabilir olması ve kullanım alanları itibariyle yük ve yolcu taşımacılığı ile güvenlik alanlarının çok daha ötesinde ticari veya bireysel amaçlarla kullanılabilmesi bu araçların geniş kitlelerce kullanılmasına sebebiyet vermiştir. Ancak önemle hatırlatmak gerekir ki İHA’lar tıpkı uçaklar veya helikopterler gibi birer hava aracıdır ve bu nedenle SHGM’nün çıkardığı düzenlemelere tabidir. Bu nedenle İHA’ları kullanan kişiler “pilot” olarak anılmakta, İHA’ları kullanabilmeleri için çeşitli lisans ve kayıt yükümlülükleri getirilmekte, kullanılan İHA’lar teçhizat, uçuş programı ve irtifa gibi çeşitli sınırlandırmalara tabi tutulmaktadır. Bunun bir neticesi olarak İHA pilotu, uçuşun güvenli yürütülmesinden ve uçuşla ilgili idari, mali ve teknik kuralların yerine getirilmesinden sorumlu olmaktadır. Dolayısı ile İHA’lar bir eğlence, hobi veya ticari kazanç getiren bir ekipman olmakla beraber pilotlar ile İHA sahipleri bu araçların birer hava aracı olduğunu göz ardı etmemeli ve yasal yükümlülüklerinin gereği gibi kullanmalıdırlar.
