Giriş
Türkiye’nin ekonomik kalkınma hedefleri doğrultusunda stratejik öneme sahip yatırımların desteklenmesi amacıyla geliştirilen proje bazlı devlet yardımı sistemi; yüksek katma değerli, teknoloji odaklı ve dışa bağımlılığı azaltıcı yatırımlara özel teşvik imkânları sunmaktadır.
Bu makalemizde söz konusu teşvik sisteminin yasal dayanakları, başvuru ve değerlendirme süreçleri, sağlanan teşvik unsurları ve istisnai olarak uygulanan Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın (“Bakanlık”) sözleşme yapma yetkisi de ele alınarak uygulamaya ilişkin temel esaslar açıklanmaktadır.
1. Mevzuat ve Hukuki Arka Plan
6745 sayılı Yatırımların Proje Bazında Desteklenmesi ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (“Proje Bazlı Destek Kanunu”) Türkiye’nin mevcut veya gelecekte ortaya çıkabilecek kritik ihtiyaçlarını karşılayacak, arz güvenliğini sağlayacak, dışa bağımlılığı azaltacak, teknolojik ve yeşil dönüşümünü gerçekleştirecek, yenilikçi, Ar-Ge odaklı ve yüksek katma değerli yatırımların proje bazlı olarak desteklenmesi için gerekli yasal çerçevenin oluşturulması amacıyla hazırlanmış ve 7 Eylül 2016 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Proje Bazlı Destek Kanunu’nun kapsamında proje bazlı devlet yardımlarına ilişkin usul ve esasları belirleme ve yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı’nda olup bu yetkinin kapsam ve sınırları Proje Bazlı Destek Kanunu’nun 80. maddesiyle belirlenmiştir. Bu doğrultuda Bakanlık tarafından uygun bulunan yatırımcılar Cumhurbaşkanı’nın ilgili yatırım özelinde çıkartacağı destek kararıyla (“Cumhurbaşkanı Destek Kararı”) Proje Bazlı Destek Kanunu kapsamındaki teşviklerden yararlanabilmekte olup, yararlanılacak teşviklerin detay ve koşullarına Cumhurbaşkanı Destek Kararı’nda yer verilmektedir.
Proje Bazlı Destek Kanunu yayımını takiben kapsamda olan destek türlerini, desteklere başvuru usulünü ve yatırım sürecinde yerine getirilmesi gereken koşullar ve yaptırımları düzenlemek amacıyla Bakanlar Kurulu tarafından 2016/9495 sayılı Yatırımlara Proje Bazlı Devlet Yardımı Verilmesine İlişkin Karar (“Proje Bazlı Destek Kararı”) hazırlanmış ve 26 Kasım 2016 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bunun yanında bazı destek türlerinin detaylarının düzenlenmesi amacıyla 2019/1 sayılı Yatırımlara Proje Bazlı Devlet Yardımı Verilmesine İlişkin Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ (“Uygulama Tebliği”) hazırlanmış ve 28 Aralık 2019 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Proje Bazlı Destek Kararı’nın 12. maddesinin birinci fıkrası uyarınca Proje Bazlı Destek Kararı veya Cumhurbaşkanı Destek Kararı’nda yer almayan hususlar bakımından, Bakanlık’ın yetkisi tahtında verilen genel teşvik düzenlemelerinin yer aldığı 9903 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar uygulama alanı bulmaktadır.
2. Başvuru ve Değerlendirme
Proje Bazlı Destek Kararı’nın 4. maddesi uyarınca proje bazlı devlet yardımı başvurusu, Bakanlık’ın belirli firmaları daveti veya ilan yoluyla yaptığı genel çağrı üzerine, E-TUYS üzerinden yapılmaktadır. Bunların sonucu yapılan başvurular dijital ortamda toplanmakta ve süreç Bakanlık’ın koordinasyonunda yürütülmektedir. Bakanlık mevzuat kapsamındaki uygulamalarını HIT-30 Yüksek Teknoloji Yatırım Programı, Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi Programı gibi stratejik öncelikler doğrultusunda hazırlanan programlar doğrultusunda yürütmektedir.
Proje Bazlı Destek Kararı’nın 5. maddesi uyarınca, karar kapsamındaki teşviklerden yararlanılabilmesi için;
- Öncelikli Ürün Listesindeki ürünlerin üretimine yönelik ve Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi Programı kapsamında desteklenmesine karar verilen yatırımlar için 100 milyon Türk Lirası asgari sabit yatırım tutarı,
- diğer yatırımlar için ise 2 milyar Türk Lirası asgari sabit yatırım tutarı ya da Ar-Ge harcaması
aranmaktadır.
Başvurular değerlendirilirken yukarıda belirtilen asgari tutar şartlarına ilaveten planlanan yatırımın ülkenin kritik ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, üretim kapasitesi yetersiz ürünlerin arz güvenliği sağlayabilmesi, teknoloji açığı olan alanlarda kapasiteye katkıda bulunabilmesi gibi nitelikleri de göz önünde bulundurulmaktadır.
Bakanlık tarafından yukarıda belirtilen kriterler baz alınarak Proje Bazlı Destek Kararı kapsamında değerlendirilmesi uygun bulunan projeler, Cumhurbaşkanı’nın onayına sunulmakta, Cumhurbaşkanı tarafından alınan Cumhurbaşkanı Destek Kararı akabinde Bakanlık tarafından yatırım teşvik belgesi düzenlenmesiyle desteklerden faydalanmaya başlanmaktadır.
Bununla birlikte, yukarıda açıklanan olağan başvuru usulüne ek olarak belirli yatırımların istisnai olarak Bakanlık ile sözleşme imzalamak suretiyle de proje bazlı teşvik kapsamına dahil edilebilmesi mümkündür. Bu usulün detayları aşağıda “4. Sözleşme Usulü” başlığı altında detaylı olarak incelenmektedir.
3. Teşvik Kapsamı
Proje Bazlı Destek Kararı ve Uygulama Tebliği’nde sağlanabilecek teşvikler ve detayları belirtilmiş olup, bunlar aşağıdaki gibidir:
- Gümrük Vergisi Muafiyeti: İthal makine-teçhizat alımlarında uygulanabilmektedir.
- KDV İstisnası ve İadesi: Yatırım kapsamında makine-teçhizat alımları ile yazılım ve gayrimaddi hak alım ve kiralamalarında KDV istisnası uygulanabilmektedir. İlaveten, yatırım kapsamında inşaat harcamalarının da KDV iadesinden yararlandırılması mümkündür.
- Kurumlar Vergisi İndirimi: Yatırım tutarının 2 katına kadar kurumlar vergisi indirimi veya 10 yıla kadar kurumlar vergisi istisnası uygulanabilmektedir.
- Sosyal Güvenlik Primi İşveren Hissesi Desteği: İstihdam edilen personel için hesaplanan sosyal güvenlik primi işveren hissesinin 10 yıla kadar Devlet tarafından karşılanması mümkündür.
- Gelir Vergisi Stopajı Desteği: İstihdam edilen personelin ücretlerinin asgari ücrete denk kısmı üzerinden hesaplanan gelir vergisinin 10 yıla kadar Devlet tarafından karşılanması mümkündür.
- Nitelikli Personel Desteği: 5 yıla kadar ve azami brüt asgari ücretin 20 katıyla sınırlı olmak üzere, projede çalışan nitelikli personelin ücretinin Devlet tarafından karşılanması mümkündür.
- Faiz/Kâr Payı Desteği: Sabit yatırım tutarının %80’iyle sınırlı olmak üzere projenin finansmanına ilişkin faiz veya kâr payı oranın azami %80’inin Devlet tarafından karşılanması mümkündür.
- Sermaye Katkısı: Yatırım tutarının %49’una kadar sermaye katkısı sağlanabilmektedir.
- Enerji Desteği: Kısmen işletmeye geçilmesi veya tamamlama vizesinin yapılması akabindeki enerji harcamalarının bir kısmının Devlet tarafından karşılanması mümkündür.
- Alım Garantisi: Yatırım neticesinde üretilecek ürünler için kamu alım garantisi sağlanması mümkündür.
- Yer Tahsisi: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın belirlediği usul ve esaslar çerçevesinde uygun bulunan araziler yatırıma tahsis edilebilmektedir.
- Altyapı Desteği: Yatırım için gerekli altyapı çalışmalarının Devlet tarafından tamamlanması mümkündür.
- Yasal Süreçlerinin Kolaylaştırılması: Yatırım kapsamındaki tahsis, izin, ruhsat, lisans gibi idari süreçlerin Cumhurbaşkanı Destek Kararı ile kolaylaştırılması mümkündür.
- Nakit Hibe Desteği: Gerçekleşen makine-teçhizat harcamalarının %25’ine kadar hibe desteği sağlanabilmektedir.
Her bir yatırım özelinde sağlanacak teşvik unsurları ve bu teşviklerin üst sınırları yatırım gereklilikleri doğrultusunda, yatırımcının somut ihtiyaçları gözetilerek kararlaştırılmaktadır. Kararlaştırılan teşvik unsurları, Bakanlık’ın koordinasyonunda ilgili kamu kurumları tarafından kullandırılmaktadır.
4. Sözleşme Usulü
Proje Bazlı Destek Kararı’nın uygulanmasında gelişen ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak hazırlanan 1593 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nın 2 Ekim 2019 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanması ve yürürlüğe girmesiyle proje bazlı teşviklerin özel hukuka tabi çerçeve sözleşmelerle düzenlenebilmesinin de önü açılmıştır.
1593 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile Proje Bazlı Destek Kararı’na eklenen hüküm uyarınca asgari sabit yatırım tutarı 5 milyar TL olan ve komple yeni yatırım niteliği taşıyan projeler için olağan başvuru ve değerlendirme usulünden farklı olarak, yatırımcılarla özel hukuk hükümlerine tabi çerçeve yatırım sözleşmelerinin kurulmasına imkân tanınmıştır. Yatırım süreci boyunca tesis edilecek işlemler, yatırımcı ile Bakanlık arasında akdedilecek çerçeve yatırım sözleşmesi kapsamında yürütülebilmektedir.
Bu doğrultuda, özel hukuka tabi bir sözleşme ile tarafların hak ve yükümlülükleri karşılıklı olarak açık biçimde belirlenmekte; yatırım kapsamında ortaya çıkabilecek ihtilaflarda taraflara uluslararası tahkim yoluna başvurma imkânı tanınmaktadır. Böylece doğrudan yabancı yatırımlar bakımından karşılıklı taahhütlere dayalı, güven artırıcı bir ilişki kurularak gerekli hukuki koruma mekanizmasının sağlanması ve stratejik yatırımlarda yabancı yatırımın ülkeye çekilmesi amaçlanmaktadır.
Sonuç ve Yorumlar
Proje bazlı teşvik sistemi, her bir yatırımın gereklilikleri doğrultusunda özelleştirilmiş teşvik paketlerinin oluşturulabilmesini sağlamakta, bu yönüyle kapsamı önceden belirlenmiş genel teşvik mekanizmalarından ayrışmaktadır. Söz konusu farklılığın yaratılmasındaki temel amaç; ölçek ve stratejik önem bakımından öne çıkan sayılı yatırım için ortaya çıkabilecek özel ihtiyaçların karşılanabilmesi, bu sayede genel nitelikte birçok yatırım için öngörülen destek programlarının ötesinde, bu özel nitelikli yatırımlar için gerek duyulan hukuki ve finansal çerçevenin sağlanmasıdır.
Proje bazlı devlet yardımları da dahil olmak üzere Türkiye Cumhuriyeti tarafından sağlanan yatırım teşviklerine ilişkin sorularınız olması hâlinde bizlerle iletişime geçebilirsiniz.
Saygılarımızla,
Kılınç Hukuk & Danışmanlık
