A. GİRİŞ
Günümüzde iş sağlığı ve güvenliği (“İSG”) uygulamaları, yalnızca sanayi ve inşaat gibi yüksek riskli sektörlerle sınırlı kalmayıp, tüm iş yerlerinde önemli bir gereklilik haline gelmiştir. Bu kapsamda, hukuk büroları gibi ofis ortamlarında da işverenlerin, çalışanlarının sağlığını ve güvenliğini korumaya yönelik yükümlülükleri bulunmaktadır. Özellikle 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (“İSGK” ve/veya “Kanun”), çalışan sayısı ve tehlike sınıfına bağlı olarak iş yerlerine iş sağlığı ve güvenliği uzmanı ile iş yeri hekimi bulundurma zorunluluğu getirmektedir. Bu makalemizde hukuk bürolarında İSG uzmanı ve iş yeri hekimi bulundurma zorunluluğunu detaylarıyla ele alınmıştır.
B. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UZMANI VE İŞ YERİ HEKİMİ BULUNDURMA ZORUNLULUĞUNA İLİŞKİN MEVZUAT VE GENEL BAKIŞ
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, çalışanların iş yerlerinde sağlıklı, güvenli ve verimli bir ortamda çalışmalarını sağlamak amacıyla yürürlüğe konulmuştur. Bu kanunun temel hedefi, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını en aza indirerek çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal bütünlüklerini korumak, aynı zamanda iş yerlerinde güvenlik kültürünü yaygınlaştırmaktır. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin önleyici tedbirlerin alınmasını zorunlu hale getiren bu düzenleme, işverenlere çeşitli yükümlülükler getirirken, çalışanlara da kendi sağlık ve güvenlikleri konusunda bilinçli hareket etme sorumluluğu yüklemektedir. Ayrıca, iş yerlerinde risk değerlendirmesi yapılmasını, acil durum planlarının oluşturulmasını ve düzenli denetimlerin gerçekleştirilmesini şart koşarak, güvenli çalışma koşullarının sürekliliğini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda, iş sağlığı ve güvenliği uzmanı ile iş yeri hekimi bulundurma zorunluluğu gibi düzenlemeler, iş yerlerinde çalışanların karşılaşabileceği riskleri en aza indirmeye yönelik önemli adımlardan biri olarak öne çıkmaktadır.
İSGK temel olarak kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve iş yerlerine uygulanmakla birlikte bu işyerlerinin işverenleri il işveren vekilleri, çırak ve stajyerler de dahil olmak üzere tüm çalışanları kapsamına almaktadır. Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri, afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri, ev hizmetleri, çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar ve hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan iş yurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetlerinde çalışanlar anılan düzenleme haricinde tutulmuştur.
İSGK’nın 5. Maddesi kapsamında risklerden korunma ilkeleri düzenlenmiş olup işverenlerin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde belli ilkelerin göz önünde bulundurulması gerektiği belirtilmiştir. Bu ilkeler;
a) Risklerden kaçınmak.
b) Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek.
c) Risklerle kaynağında mücadele etmek.
ç)İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek.
d) Teknik gelişmelere uyum sağlamak.
e) Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek.
f) Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek.
g) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek.
ğ) Çalışanlara uygun talimatlar vermek
olarak belirtilmiştir.
İSGK 2013 yılında yürürlüğe girmiş olmakla tüm çalışanları kapsama alanına almıştır. 2014 yılından itibaren ise tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfında yer alan özel sektöre ait iş yerlerinde işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı bulundurulması zorunlu tutulmuştur. 7033 sayılı Sanayinin Geliştirilmesi ve Üretimin Desteklenmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 86. maddesi ile İSGK’nın 38. maddesinde yapılan düzenlemeye göre, 01.07.2020 tarihinden itibaren “Az Tehlikeli Sınıfta yer alan Kamu ve özel sektörün bütün işyerlerinde İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimi çalıştırmak veya bunlardan hizmet almak” zorunlu tutulmuş ise de ilgili değişikliğin yürürlüğe girmesi 12 yıl boyunca ertelenmiştir. 01.01.2025 tarihi itibari ile ilgili madde yürürlüğe girmiştir.
C. HUKUK BÜROLARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UZMANI VE İŞ YERİ HEKİMİ BULUNDURMA ZORUNLULUĞU
İSGK 6. maddesi uyarınca, çalışan sayısı ve işyerinin tehlike sınıfına bağlı olarak tüm işyerlerinde, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sağlanması zorunludur. Bu kapsamda, işyerlerinde tam süreli veya kısmi süreli en az bir iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin görevlendirilmesi gerekmektedir.
1 Ocak 2025 tarihi itibarıyla, tek bir çalışanı bulunan avukatlık büroları da dahil olmak üzere tüm işyerleri için iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi ile çalışma yükümlülüğü yürürlüğe girmiştir. Bu düzenleme ile işverenlerin, çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlamak adına gerekli önlemleri alması ve mevzuata uygun bir iş ortamı oluşturması hedeflenmektedir.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri, işveren tarafından tam zamanlı olarak işyerinde istihdam edilen uzmanlar aracılığıyla sunulabileceği gibi, dışarıdan hizmet alımı yoluyla da sağlanabilir. Ortak Sağlık Güvenlik Birimleri (“OSGB”) aracılığıyla iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi hizmetleri temin edilebilmekte olup, bu yöntem özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler için tercih edilebilecek bir çözüm sunmaktadır. Bununla birlikte, işverenin ilgili alanda gerekli niteliklere ve yetkinlik belgelerine sahip olması halinde, işyerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini bizzat yerine getirmesi de mümkündür. Ancak bu durumda, işverenin kanunen öngörülen eğitimleri tamamlamış ve ilgili sertifikalara sahip olması gerekmektedir. Bu düzenleme ile iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının işyerlerinde yaygınlaştırılması, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi, dolayısıyla çalışanların sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamında faaliyet göstermelerinin sağlanması amaçlanmaktadır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği’nin (“Yönetmelik”) 5. Maddesi kapsamında işverenlerin ilgili yükümlülükleri yerine getirme yöntemleri düzenlenmiştir:
- Çalışanlar arasından Yönetmelik ve sair kanunlarda belirtilen nitelikleri haiz bir veya birden fazla işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı görevlendirilebilir,
- Gerekli nitelikleri haiz olması halinde tehlike sınıfı ve çalışan sayısını dikkate alarak bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir.
- Yukarıda belirtilmiş olduğu şekilde işyerinde nitelikleri haiz bir personelin mevcut olmaması halinde OSGB ya da Çalışan Sağlığı Merkezleri’nden (“ÇASMER”) hizmet alabilir.
- 50’den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinin işverenleri; bu yöntemler haricinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenmiş olan eğitimleri tamamlayarak ya da işveren vekillerine tamamlatarak işe giriş ve periyodik muayene/tetkikler hariç olmak üzere hizmetleri kendileri yürütmeyi tercih edebilirler.
Sonuç olarak, işverenler iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerine ilişkin yükümlülüklerini, işyerlerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısına uygun şekilde yerine getirmekle sorumludur. Bu yükümlülükler, işyeri içinde yetkin personel istihdam edilerek, dışarıdan hizmet alınarak veya belirli şartları sağlayan işverenler tarafından bizzat üstlenilerek karşılanabilir. Mevzuata uygun şekilde alınan önlemler, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesine katkı sağlarken, çalışanların güvenli ve sağlıklı bir ortamda faaliyet göstermesini amaçlamaktadır.
D. YÜKÜMLÜLÜKLERİN YERİNE GETİRİLMEMESİ HALİNDE YAPTIRIMLAR
Yükümlüklerin yerine getirilmemesi halinde karşılaşılacak olan idari para cezaları İSGK’nın 26. Maddesi kapsamında detaylandırılmıştır. İlgili idari para cezaları her yıl güncellendiğini belirtmekle birlikte 2025 yılı için;
a) İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirmeyen işverenler için;
- 10’dan az çalışanı bulunan az tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 88.663,00-TL
- 10’dan az çalışanı bulunan tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 110.828,00-TL
- 10’dan az çalışanı bulunan çok tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 132.994,00-TL
- 10-49 çalışanı bulunan az tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 88.663,00-TL
- 10-49 çalışanı bulunan tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 132.994,00-TL
- 10-49 çalışanı bulunan çok tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 177.326,00-TL
- 50’den fazla bulunan az tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 132.994,00-TL
- 50’den fazla bulunan tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 177.326,00-TL
- 50’den fazla bulunan çok tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 265.989,00-TL
b. 10 ve daha fazla çalışanı bulunmakla birlikte çok tehlikeli sınıfta yer alan ve işyerlerinde diğer sağlık personelini bulundurmayan işverenler için;
- 10-49 çalışanı bulunan çok tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 88.608,00-TL
- 50’den fazla bulunan çok tehlikeli sınıfta yer alan ve kanundan doğan yükümlülükleri ihlal eden işverenler için 132.912,00-TL
İdari para cezası öngörülmüştür.
E. SONUÇ
İş sağlığı ve güvenliği uygulamaları, yalnızca yüksek riskli sektörlerle sınırlı kalmayıp, tüm işyerleri için yasal bir zorunluluk haline gelmiştir. Hukuk büroları gibi ofis ortamlarında dahi iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sağlanması, çalışanların sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalışmalarını temin etmek adına büyük önem taşımaktadır. 1 Ocak 2025 itibarıyla yürürlüğe giren düzenleme ile iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi bulundurma yükümlülüğü tüm işyerlerini kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Bu yükümlülüğün yerine getirilmesi, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesine yönelik önemli bir adım olup, işverenlere çalışanlarının sağlık ve güvenliğini sağlama konusunda daha fazla sorumluluk yüklemektedir.
İşverenler, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini işyerinde tam zamanlı olarak sunabilecekleri gibi, dışarıdan hizmet alımı yoluyla da sağlayabilirler. Bunun yanı sıra, belirli şartları taşıyan işverenler bu hizmetleri bizzat üstlenme imkanına sahiptir. Ancak, yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde işverenler ağır idari para cezaları ile karşı karşıya kalabilecektir. Sonuç olarak, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uyum sağlanması, yalnızca yasal zorunlulukları yerine getirmekle sınırlı kalmayıp, işyerlerinde güvenlik kültürünü yaygınlaştırarak çalışanların sağlıklı ve verimli bir çalışma ortamında faaliyet göstermelerine katkı sağlamaktadır. Bu nedenle işverenlerin, İSG yükümlülüklerini etkin bir şekilde uygulamaları ve gerekli önlemleri almaları büyük önem arz etmektedir.
Kılınç Hukuk ve Danışmanlık
