1. GİRİŞ
1999 tarihli Gemilerin İhtiyati Haczine İlişkin Milletlerarası Sözleşme’ye taraf olmamızla birlikte, 6102 s. Türk Ticaret Kanunu kapsamında gemilerin ihtiyati haczine ve kardeş gemi üzerindeki ihtiyati haciz tedbirine ilişkin detaylı düzenlemeler getirilmiştir. Ne var ki, Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde her ne kadar kardeş gemi üzerinde ihtiyati haciz tedbiri düzenlemiş olsa da bağlantılı gemi üzerinde ihtiyati haciz tedbirinin uygulanıp uygulanmayacağı hususunda kanun boşluğu yer almaktadır. İşbu makale ile bağlantılı gemilerin Türk Ticaret Kanunu ve Türk hukuk doktrini çerçevesinde ihtiyati haczine ilişkin hususlara uygulamalı olarak değinilmektedir.
2. 1999 GEMİLERİN İHTİYATI HACZİNE İLİŞKİN MİLLETLERARASI SÖZLEŞME
6102 s. Türk Ticaret Kanununun (“TTK”) gemilerin ihtiyati haczini düzenlendiği m.1352 vd. hükümlerinin dayanağını, 12/3/1999 tarihinde Cenevre’de kabul edilmiş olan “Gemilerin İhtiyati Haczine İlişkin Milletlerarası Sözleşme (“Sözleşme”) teşkil etmektedir. Anılan madde hükmü kapsamında deniz alacağının doğmasına sebebiyet veren gemi dışında, donatana (malike) ait diğer bir geminin, yani kardeş geminin (“sister ship”) alacağa karşılık haczedileceği kurala bağlanmıştır. Bu maddede sadece kardeş gemide ihtiyati haciz düzenlenmekte olup bağlantılı geminin ihtiyati haczi madde kapsamında ele alınmamıştır. Milletlerarası bir sözleşmedeki bu boşluğun doldurulması ise ancak ve ancak lex fori ilkesinin devreye girmesi ile mümkündür. Bu kapsamda Türk Hukuku’ndaki düzenlemelerin ayrıca ele alınması gerekecektir.
3. TÜRK HUKUKU KAPSAMINDA GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİ & TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASI
İhtiyati haciz müessesi, ileride gerçekleşebilecek bir takip sonucu elde edilecek alacağın mahkeme kararı vasıtasıyla, borçlu kişinin malvarlığına el konulmasına imkân veren bir çeşit geçici hukukî korumadır. Deniz hukukuna ilişkin bir kurum olan gemilerin ihtiyati haczi ise TTK’nın 1352. maddesi vd. hükümlerinde düzenlenmiştir. TTK kapsamında, gemilerin ihtiyati haczi yalnızca deniz alacakları için mümkün olup bu tip alacaklar TTK dolayında tahdidi sıralanmıştır. Dolayısı ile sayılan alacakları dışındaki hususlar için gemiler hakkında ihtiyati haciz yoluna başvurmak mümkün olmayacaktır. [TTK m.1353(3)].
Deniz alacağı tanımı TTK m.1352(1) dolayında düzenlenmiştir. Bu sayılanlar harici alacakların deniz alacağı olarak kabulü ve bu yolda, ilgili alacaklar için gemilerin ihtiyati haczi yoluna gidilmesi mümkün gözükmemektedir. İhtiyati haciz kararı, dava açılmadan önce ve dava açıldıktan sonra yetkili mahkemeler vasıtasıyla istenebilmektedir. Bu yolda, Türk bayraklı gemiler için ihtiyati haciz talebi, dava açılmadan önce: (i) geminin demir attığı, şamandıraya veya tonoza bağlandığı, yanaştığı veya kızağa alındığı yer mahkemesinden, ya da (ii) Bir Türk Gemi Siciline kayıtlı gemilerde, sicil yeri mahkemesi, (iii) Sicile kayıtlı olmayan gemilerde malikin yerleşim yeri mahkemesinden yahut (iv) TTK’nun 941 inci maddenin üçüncü fıkrası uyarınca tutulan özel sicile kayıtlı gemilerde kiracının yerleşim yeri mahkemesinden istenebilir (TTK m.1354). Türkiye’deki yabancı bayraklı gemiler içinse ihtiyati haciz kararı sadece; geminin demir attığı, şamandıraya veya tonoza bağlandığı, yanaştığı ya da kızağa alındığı yer mahkemesi tarafından verilebilir (TTK m.1355). Bunun yanı sıra eğer ki Türkiye’de dava açılmışsa ve kesin hüküm kuruluncaya dek ihtiyati haciz kararı vermeye yetkili mahkeme, davayı gören mahkemedir (TTK m.1357). Eğer ki, yurt dışında bir dava açılmış veya iş hakem huzurundaysa, kesin hüküm kurulana kadar TTK m.1354, 1355’teki mahkemeler de ihtiyati haciz kararı vermeye yetkilidir.
İhtiyati haciz kararının verilmesini takip eden üç gün içerisinde, kişi; bu ihtiyati haciz kararının uygulanmasını, kararı veren mahkemenin yargı çevresi yahut geminin bulunduğu yerdeki icra dairesinden talep etmek durumundadır, talep edilmemesi halinde bu karar kendiliğinden kalkacaktır (TTK m.1364).
Kardeş Gemiler Bakımından
Yukarıdaki paragraflarda, ihtiyati haciz korumasına ilişkin genel bilgiler verilmiştir. İşbu başlık altında ise hangi gemiler üzerinde ihtiyati haciz kararının alınabileceğine değinilecektir.
Borçluya ait hangi gemilerin üzerinde ihtiyati haciz kararı kurulabileceği TTK m.1369’da düzenlenmiştir. TTK m.1369(1), deniz alacağının uygulanabileceği gemilerin ihtiyati haczi için gerekli şartları düzenlerken; m.1369(2), kardeş gemi (“sister ship”) üzerinde ihtiyati haczi düzenlemektedir. Madde metninde her ne kadar açıkça kardeş gemi tabiri kullanılmamışsa da yapılan yorum sonucu TTK m.1369(2)’nin yalnızca kardeş gemiler üzerindeki ihtiyati haczi düzenlediği sonucuna varılmaktadır. Bu suretle, normlar hiyerarşisi dikkate alındığında Sözleşme’de de yalnızca kardeş gemilerin ihtiyati haczi düzenlendiği ve bağlantılı gemi (“associated ship”) üzerinde kurulacak ihtiyati haciz düzenlenmediği açıktır. Bu durumda buradaki boşluğu doldurmada 4721 s. Türk Medeni Kanunu (“TMK”) m.2 kapsamında tüzel kişilik perdesinin kaldırılması müessesesi söz konusu olacaktır.
3.1. Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması ve Bağlantılı Gemi Haczi
Tüzel kişilik perdesinin kaldırılması ile tüzel kişiden alacağı bulunan üçüncü kişiler tüzel kişiyi meydana getiren üyelerine alacakları için başvurabilirler. Tüzel kişilik perdesinin kaldırılarak tüzel kişiyi oluşturan üyelerin sorumlu tutulmasının asıl sebebi üyelerden birinin Türk Medeni Kanunu madde 2’de düzenlenen dürüstlük kuralına aykırı davranışı veya tüzel kişiliği kötüye kullanarak bir nevi hakkın kötüye kullanılmasıdır.
Bağlantılı gemi, aynı hâkim teşebbüs altındaki iki şirketin kontrolünde olan gemilerin kendi arasındaki durumudur. Buna duruma benzer farklı ihtimallerde de bağlantılı gemi kavramından söz etmek mümkündür: örnek olarak bir teşebbüsün kendi kontrolü altındaki gemisiyle, bu teşebbüse bağlı bir şirketin kontrolündeki gemisi de kendi aralarında bağlantılı kabul edilebilir. Keza aynı şekilde bir gerçek kişinin kontrolündeki gemi ile yönetiminde bulunduğu bir şirket arasındaki gemiler de bağlantılı sayılabilir.
Bu yolda, Türk hukukunda alacaklının korunması esas olup bağlantılı gemilerden birinin alacağı güvence altına almaya yeter değeri haiz olmamasıyla; tüzel kişilik perdesinin kaldırılması suretiyle bağlantılı gemi üzerinde de ihtiyati haciz kurulabileceğinden bahsetmek mümkündür.
Örnek olarak, alacaklı (B); (Z) Ltd. Şti. tarafından kontrol edilen gemi üzerinde ihtiyati haciz kararı aldırmış olsa da bu haciz alacağı korumada yetersiz kalması halinde, (Z)’nin tek ortağı olan (T) gerçek kişisine ulaşarak; dikey biçimde tüzel kişilik perdesinin kaldırılmasıyla; tek ortak (T)’nin kontrolü altındaki geminin de ihtiyati haczini istemesi TMK m.2 kapsamında söz konusu olabilir.
Aynı şekilde, (B) ve (Ö) yavru şirketlerinin hâkim teşebbüsü konumundaki (D)’ye; (B)’nin alacaklısı olan (G), (B)’ye ait geminin alacağı koruyamaması durumunda ulaşabilir. Aradaki bu tüzel kişilik perdesinin kaldırılması durumunda önce düz (yavrudan anaya) kaldırmadan söz etmek mümkündür. (Ö)’ye ait gemi üzerine ihtiyati haciz kurulması için bu sefer de (D)’den (Ö)’ye perde kaldırılması durumunda da ters kaldırma olacaktır. Bu ihtimalde artık (B)’nin alacaklısı için (Ö)’nün kontrolündeki gemi üzerinde ihtiyati haciz kurulması durumunda toplamda çapraz kaldırma gün yüzüne çıkacaktır.
Bunun yanı sıra (M) ve (A)’nin ortağı olduğu (C) Ltd. Şti. ve aynı ortaklara sahip (D) Ltd. Şti.’nin işlettiği iki farklı gemi de bağlantılı gemi konumunda olacaktır. Bu halde; (C)’nin alacaklısı eğer ki alacağı bu şirkete ait geminin ihtiyati hacziyle korunmuyorsa (D)’nin gemisi üzerine de tüzel kişiliğin perdesinin kaldırılması yoluyla ihtiyati haciz kararı aldırabilir. Bu yolda başvurulacak tür, yatay kaldırmadır.
SONUÇ
Yukarıdaki tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde; Sözleşme ve TTK’nın yalnızca kardeş gemilerin durumunu düzenlediği, bağlantılı gemi üzerinde ihtiyati haczi düzenlemediği, lex fori ilkesi uyarınca da Türk hukukundaki uygulamanın ele alınması gerektiği, TMK m.1 kapsamında, m.2’deki dürüstlük ilkesi dikkate alınarak hâkimin tüzel kişilik perdesinin kaldırılması kurumuna başvurarak bağlantılı gemi üzerinde de ihtiyati haciz kurabileceği kabul edilmelidir.
Saygılarımızla,
Kılınç Hukuk & Danışmanlık
