Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2018-32/45) ile Döviz Bürolarına İlişkin Getirilen Yeniliklere Genel Bakış

Giriş

Türk Lirası’nın değerini korumak amacıyla özellikle bankalar ve döviz büroları tarafından döviz cinsinden gerçekleştirilen işlemler, Türkiye Cumhuriyeti tarafından yasal düzenlemelere tabi tutulmaktadır. Bu husustaki temel düzenleme; 07.08.1989 tarihli ve 89/14391 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’a dayanılarak hazırlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2018-32/45 sayılı Tebliğ (“2018-32/45 Sayılı Tebliğ”) olup işbu 32/45 Sayılı Tebliğ ile, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar kapsamında Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın (“Bakanlık”) belirlediği usul ve esaslar çerçevesinde döviz işlemleri yapma yetkisine sahip anonim şirketler olarak tanımlanan yetkili müesseselerin (“Yetkili Müesseseler”) kuruluşları, faaliyetleri ve yükümlülüklerine ilişkin usul ve esaslar, izin verilen faaliyet türlerine göre A Grubu ve B Grubu Yetkili Müesseseler olarak iki grup altında düzenlenmektedir. Öte yandan; Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2018-32/45 Sayılı Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair 2021-32/62, 2021/32-64 ve 2021/32-65 sayılı Tebliğler (“Değişiklik Tebliğleri”), Yetkili Müesseseler’in faaliyet konusu, faaliyet izni ve kuruluş prosedürlerine ilişkin usul ve esaslar ile Yetkili Müesseseler’in yükümlülükleri ve tabi oldukları yaptırımlar hususunda birtakım değişiklikler öngörmektedir.

Bu makale ile, 2018-32/45 Sayılı Tebliğ ve Değişiklikler Tebliğleri ile Yetkili Müesseseler’e yönelik getirilen hukuki düzenlemelerin genel bir çerçeveden incelenmesi amaçlanmaktadır.

Yetkili Müesseseler’in 2018-32/45 Sayılı Tebliğ’in 4. Maddesi Kapsamında İzin Verilen Faaliyetleri

A Grubu ve B Grubu Yetkili Müesseseler, 32/45 sayılı Tebliğ’in 4. maddesi uyarınca belirtilenlerle sınırlı olmamak üzere aşağıdaki iş ve işlemleri yapmaya yetkilidir:

• Kaydi para hariç yabancı para alıp ve satmak,

• Kaydi para hariç yabancı paraları daha küçük veya daha büyük küpürler ile, ayrı cins kaydi para hariç yabancı paralarla değiştirmek,

• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından tespit edilen usul ve esaslar çerçevesinde döviz çekleri satın almak,

• Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından üretilen basılı altın, ziynet ve işlenmemiş altın alım satımı yapmak,

• Havale emrinin verilmesi veya işleme konu fiziki teslimatın aynı iş günü içinde yapılması şartı ile; müşterilerle yapılan bankacılık transferleri aracılığıyla farklı döviz cinsleri ile döviz alıp satmak veya takas etmek.

A Grubu Yetkili Müesseseler; yukarıdaki iş ve işlemlere ek olarak, ayrıca, aşağıda sayılan faaliyetleri yürütebilmektedir:

• Bakanlık’tan faaliyet izni almak ve Borsa’ya üye olmak kaydıyla, kıymetli maden ve taşlar ile standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithalat ve ihracatını yapmak, kıymetli maden ve taşlarla ilgili işlemleri  21/5/2007 tarih ve 26528 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kıymetli Madenler Borsası Aracı Kuruluşlarının Çalışma Esasları ile Kıymetli Madenler Aracı Kuruluşlarının Kuruluşlarına İlişkin Yönetmelik hükümleri çerçevesinde Borsa’da devam eden ve ilgili mevzuata göre yapmak,

• 1 kilogram veya daha üzerinde işlenmemiş altının (24 karat veya üzerinde) külçe ve bar biçiminde fiziksel ticaretini yapmak,

• Aynı iş günü içerisinde transfer emrinin verilmesi veya işleme konu fiziki teslimatın yapılması şartıyla; bankalar, yetkili müesseseler ve müşterileriyle bankacılık aracılığıyla yapılan transferler yoluyla yabancı para almak, satmak ve ayrı cins yabancı paralarla değiştirmek,

• Hazine Müsteşarlığı tarafından izin verilmesi halinde merkez ve/veya şube adresleri ile uygun görülen diğer yerlerde para makineleri aracılığıyla yabancı para alım satımı ve buna ilişkin işlemleri yapmak,

• Tutar sınırlaması olmaksızın banka kartları ve 10 bin ABD Doları’na kadar ön ödemeli kartlar aracılığıyla yabancı para alım satımı yapmak,

• Yurt dışına madeni yabancı para veya Türk Lirası banknot sevkiyatı gerçekleştirmek,

• Hazine Müsteşarlığı tarafından uygun görülen diğer faaliyetleri yerine getirmek.

Bu noktada hemen belirtmek isteriz ki; A Grubu ve B Grubu Yetkili Müesseseler, 2018-32/45 Sayılı Tebliğ kapsamında düzenlenen ve yukarıda yer verilen faaliyetler dışında herhangi bir faaliyette bulunamamaktadır. İlaveten; Yetkili Müesseseler’in, ticaret unvanlarında, iş yeri açma ve çalışma ruhsatlarında, ilan ve reklamlarında, kartvizitlerinde ve diğer ilgili yerlerde, anılan Tebliğ kapsamında izin verilen faaliyetler haricinde işlem yaptıkları izlenimi yaratacak kelime, ibare veya işaret kullanmaları yasaklanmıştır.

Öte yandan; 2018- 32/45 Sayılı Tebliğ’in 4.(2).c hükmü kapsamında, A Grubu Yetkili Müesseseler’in, elektronik para kuruluşu ve ödeme kuruluşlarının temsilci olarak faaliyet gösterebilecekleri düzenlenmiştir. Ne var ki, 1 Aralık 2021 tarihli ve 31676 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ödeme Hizmetleri, Elektronik Para İhracı ve Ödeme Hizmet Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik çerçevesinde getirilen yeni düzenlemeler ile A Grubu Yetkili Müesseseler’in, elektronik para kuruluşlarının ve ödeme kuruluşlarının temsilcisi olmaları açıkça yasaklanmıştır.

Ayrıca altını çizmek isteriz ki; Yetkili Müesseseler ile ilişkili olmak üzere Değişiklik Tebliğleri ile getirilen en önemli yeniliklerden biri de, Yetkili Müesseseler’in, faaliyet gösterdikleri işyerleri dışında herhangi bir gayrimenkul edinmelerinin de önüne geçilmiş olmasıdır. Buna ek olarak; döviz alım satım işlemlerinde yalnızca Yetkili Müesseseler’e ait banka hesapları kullanılacağı, Yetkili Müesseseler tarafından yürütülecek her türlü iş ve işlemin, ilgili iş ve işleme özgü bir işlem numarası altında yürütülme zorunluluğu da getirilen yenilikler arasındadır.

Yetkili Müesseseler’in Kuruluş İşlemleri

Hem A Grubu hem de B Grubu Yetkili Müesseseler’in, kuruluşlarını tamamlamaları ve 2018- 32/45 Sayılı Tebliğ kapsamında düzenlenen faaliyetleri yürütebilmeleri için Hazine Müsteşarlığı’ndan kuruluş izni ve faaliyet izni almaları gerekmektedir.

32/45 Sayılı Tebliğ’in 6. maddesinde düzenlenen A Grubu ve B Grubu Yetkili Müesseseler’in kuruluş şartları, karşılaştırmalı olarak aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

1. Anonim şirket olmak,
2. Şirketin ana sözleşmesinde yer alan ticaret unvanında A grubu için “Yetkili Müessese”; B grubu için “Sınırlı Yetkili Müessese” ibarelerinin bulunması.
3. A Grubu Yetkili Müesseseler’in ödenmiş sermayelerinin 10 milyon Türk Lirası’ndan, B Grubu Yetkili Müesseseler’in ödenmiş sermayelerinin ise 5 milyon Türk Lirası’ndan az olmaması.
4. Türkiye’de yerleşik bulunan her bir kurucu ortak ve tüzel kişi kurucu ortaklarda yüzde on veya daha fazla ortaklık payına sahip bulunan kişiler ile tüzel kişi ortaklarla ilişkili kişilerin;
   1. İflas etmiş olmaması, konkordato ilan etmiş olmaması ya da hakkında iflasın ertelenmesi kararı verilmiş olmaması,
   2. 2018- 32/45 Sayılı Tebliğ kapsamındaki suçlardan hüküm giymemiş olması.
   3. Son beş yıl içinde 4’üncü maddeye aykırı faaliyetleri nedeniyle faaliyet izni veya şube faaliyet izni Müsteşarlık tarafından iptal edilen veya Bakanlık’a yanlış bilgi beyan eden Yetkili Müesseseler’den birine ortak olmaması.
   4. 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsiline Dair Kanun ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu kapsamında vergi borcu bulunmaması
5. Hisse senetlerinin nama yazılı olması ve nakit karşılığı çıkarılması,
6. Ana sözleşmelerinin Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında mevzuat hükümlerine uygun olması.

2018-32/45 sayılı Tebliğ’in 6. maddesinde belirtilen şartları taşıyan kuruluşların, 2018-32/45 sayılı Tebliğ’in 7. maddesinde belirtilen bilgi ve belgelerle birlikte, kuruluş izni almak üzere Hazine Müsteşarlığı’na başvurmaları gerekmektedir.

Yetkili Müesseseler’in Faaliyet İzni İşlemleri

2018- 32/45 sayılı Tebliğ’in 8. maddesi uyarınca; kuruluşların kuruluş izninin onaylanması üzerine kuruluş izninin alındığı tarihten itibaren 90 gün içinde kuruluş işlemlerini tamamlamaları, 2018-32/45 Sayılı Tebliğ’in 9. maddesinde öngörülen gerekli belgeleri de ekleyerek faaliyet izni iktisabı için Hazine Müsteşarlığı’na başvurmaları gerekmektedir. Müsteşarlık tarafından yapılacak inceleme sonucunda şartları uygun bulunan kuruluşlara faaliyet izni verilir ve ilgili kuruluşlar adına “Yetkili Müessese İzin Belgesi” düzenlenir.

Yetkili Müesseseler, faaliyet izninin alındığı tarihinden itibaren 90 gün içinde, ilgili vergi dairelerinden edinecekleri faaliyet izni alınan adreste faaliyetlerin başladığını gösteren yoklama tutanağını Hazine Müsteşarlığı’na göndermekle yükümlüdür. Yetkili Müesseseler, internet sitelerinin açıldığını ve genel müdürlüklerinin açık adresinin resmi internet sitelerine eklendiğini, faaliyet izni almadan önce Hazine Müsteşarlığı’na bildirmek zorundadır. Yukarıdakilere ek olarak, Yetkili Müesseseler, Bakanlık tarafından belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde çalışır durumda bir kamera ve video kayıt sistemi kurmak ve işbu kayıtları kayıt tarihinden itibaren en az 1 yıl süreyle muhafaza etmek yükümlülüğü altındadır.

Ayrıca; 12 Ekim 2021 tarihi itibarıyla faal halde bulunan ve faaliyet iznini haiz Yetkili Müesseseler, sermayelerini, Değişiklik Tebliğleri kapsamında 31 Aralık 2022 tarihine kadar yeni asgari sermayeye arttırmakla yükümlüdürler. (A Grup Yetkili Müesseseler’in ödenmiş sermayesi 10 Milyon Türk Lirası’ndan, B Grup Yetkili Müesseselerin ödenmiş sermayesi ise 5 Milyon Türk Lirası’ndan az olamaz.) İşbu getirilen yükümlülük kapsamında Yetkili Müesseseler’e 90 günlük ek süre verilmesi mümkün olmakla birlikte bu süre sonunda bu yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde Yetkili Müesseseler’in faaliyet izinleri herhangi bir uyarıya gerek olmaksızın iptal edilir.

Son olarak belirtmek isteriz ki; Hazine Müsteşarlığı’ndan faaliyet izni almış A Grup Yetkili Müesseseler’den B Grup Yetkili Müesseselere veya B Grup Yetkili Müesseseler’den A Grup Yetkili Müesseseler’e geçiş, Bakanlık’ın iznine tabidir.

Yurtdışında Yerleşik Olanlara İlişkin Farklılıklar

2018-32/45 Sayılı Tebliğ’in 10. maddesi uyarınca, Yetkili Müesseseler’in 7. madde kapsamında öngörülen kuruluş işlemlerine ilişkin usul ve esaslar, kıyasen yurt dışında yerleşik kişilere de uygulanabilmektedir. Bu halde, yurt dışından temin edilecek belgelerin, ilgili ülkenin yetkili makamları ve o ülkedeki Türk Konsolosluğu tarafından veya ‘’Lahey Milletlerarası Özel Hukuk Konferansı Çerçevesinde Hazırlanan ve 20/6/1984 Tarihli ve 3028 SayılıKanunla Onaylanan Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılmasına Dair Sözleşme’’ hükümlerine göre onaylanması gerekir. Ayrıca, belgelerin noter tasdikli tercümelerinin başvuruya eklenmesi de zorunludur. Yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kişilerden istenecek belgelerin, bu kişilerin ikamet ettikleri ülkede kayıtların tutulduğu bir merci ya da sistem olmaması nedeniyle temin edilememesi durumunda ise; bu durum, ilgili ülkenin yetkili makamlarından alınacak bir belge ile Hazine Müsteşarlığı’na tevsik edilmesi gerekmektedir.

Sonuç

Yukarıda detaylı olarak açıklanan hizmetlerin Türkiye sınırları içinde verilebilmesi için A Grubu ve B Grubu Yetkili Müessese lisanslarına sahip olunması zorunludur. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca, işbu lisanslara sahip olmayan kuruluşlar nezdinde döviz ticareti yasaklanmış olup dövizle işlem yapma yetkisi münhasıran yetkili kılınan kuruluşlara verilmiştir. Öte yandan, Türkiye sınırları içinde dövizle işlem yapmak kural olarak yasak olmakla birlikte bu hususa ilişkin oldukça katı düzenlemelere tabi istisnalar da bulunmaktadır.

Belirtmek isteriz ki, makalemiz dahilinde usul ve esaslarına değindiğimiz kuruluş ve faaliyet izinlerine sahip olmayan kuruluşlarda döviz alımı ve satımı mümkün olmamakla birlikte, döviz alım ve satımının işbu izinleri haiz olmayan kuruluşlar tarafından izinsiz yapıldığının Bakanlıkça tespiti halinde, kuruluşların faaliyetlerinin bir ile altı ay arasında, tekrarı halinde ise kalıcı olarak durdurulması riski de mevcuttur. Makalemizde genel bir çerçeve içerisinde izah etmeye çalıştığımız mevzuat ve yukarıdakiler ışığında son olarak; Türkiye’de A Grup ve B Grup Yetkili Müesseseler’in kurulması ve faaliyete geçirilmesi zor ve maliyetli bir süreç gibi görünmesine rağmen işbu düzenlemeler ile birlikte münhasır işlem yetkisine sahip bir alan oluşturulduğundan, işbu müesseselerin yabancı ve yerli yatırım için çekiciliği her geçen gün artan bir iş kolu haline geldiğini ifade etmek isteriz.

Saygılarımızla,