İçindekiler;
GİRİŞ
Son dönemde yaşanan küresel krizlerin yarattığı tahribat ve gelişen teknoloji birçok şirketi yeni ödeme yöntemlerine ve yeni finansman kaynakları arayışına sevk etmiştir. Şirketlerin gerek nakit akışını yönetememesi gerek likiditelerini hızlı şekilde nakde çevirememesi hali kısaca “bir malın mal karşılığı el değiştirmesi” olarak ifade edilebilecek olan “Barter” sisteminin daha sık kullanılmasına yol açmıştır. Barter ticaret sistemi ise bilinen birebir karşılıklı takas işlemlerinden farklı olarak, satın alınan mal veya hizmet bedelinin üretilen mal veya hizmet bedeli ile ödendiği, ikiden fazla taraf arasında gerçekleştirilen “çoklu mal/hizmet takası”nı ifade etmektedir. [1]
Öncelikle belirtmek gerekir ki, Türk Hukuku’nda barter sistemine ilişkin spesifik olarak bir düzenleme bulunmamaktadır. Barter sözleşmelerinde söz konusu olabilecek olası uyuşmazlıklarda Türk Medeni Kanunu (“TMK”), Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) ve Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) hükümleri uygun düştüğü ölçüde uygulanmaktadır.
BARTER SİSTEMİ ve BARTER ÇEKİ NEDİR?
Barter, İngilizce kökenli bir kelime olup kelime anlamı ile; “iki taraf arasında düzenlenen ve para kullanılmaksızın bir malın diğer bir malla değiştirilmesini öngören” anlaşma, takas ve trampa gibi anlamlara gelmektedir.[2] Barter sistemi, sisteme üye olan firmaların birbirleriyle alışveriş yapabildikleri bir ortak pazarda, satın alınan mal veya hizmet bedelinin, üretilen mal veya hizmet ile ödendiği bir finans sistemidir.[3]
Barter organizasyonları ülkemizde özel şirketler (“Barter Organizasyonu”) marifetiyle yapılmaktadır. Barter Organizasyonu alıcı ve satıcıyı bir araya getirmek suretiyle mal ve hizmet alışverişinin tamamlanmasına aracılık ederek üyelerinden bu işlem üzerinden komisyon ve yıllık üyelik bedeli almaktadır. Buna göre; barter sistemine üye olmak isteyen özel veya tüzel kişiler, bir Barter Organizasyonu eliyle sisteme kaydolmakta ve üyelik sözleşmesi imzalamaktadırlar. Bu çerçevede sisteme kayıt olan üyelerden arz ve talep bilgileri alınmakta ve sisteme duyurulmaktadır. Devam eden süreçte ise üyelerin arz ve talepleri doğrultusunda taraflar bir araya getirilmekte ve anlaşma sağlanması halinde Barter Organizasyon Şirketi’nin işleme onay vermesi ile taraflar alacaklandırılmaktadırlar.
Barter, yukarıda belirtilen nitelikleri ile bir enformasyon bilgi bankası olup Barter Organizasyonu üyelerinin barter çekleri ile yaptığı barter alışverişlerinin üyelerin cari hesaplarına işlendiği, hızlı bir bilgi iletişimi esasına dayalı ticaret sistemidir. Sistem, finansal hacim itibariyle yüksek meblağlı ticaretlere gebedir. Durum böyle iken; sirkülasyonların sağlıklı bir şekilde devam etmesi ve gereken ödeme güvencesinin sağlanabilmesi için; barter havuzuna girecek ticari işletmeler olası uyuşmazlıklar için belirli bir teminat göstermek zorundadır. Teminat ile birlikte sisteme giriş yapan üye ile Barter Organizasyonu arasında bir üyelik sözleşmesi düzenlenerek söz konusu ticari işletme için bir cari hesap açılmaktadır. Bu cari hesap sistemi üye ticari işletmenin havuz içindeki hareketleri ve havuzda bulanan kredi limiti hakkında bilgi vermektedir.
Cari hesap sisteminin sağlıklı işleyebilmesi için temel unsur barter çekleridir. Hem ispat hem de ödeme aracı olarak kullanılan barter çeki, barter sistemi üyeleri arasında yapılan sözleşmelerin; yani somut işlemlerin ödeme belgesidir. Barter çekleri barter sistemi içerisinde ciro edilebilmektedir.
BARTER SÖZLEŞMELERİ NEDİR ve NELERİ KAPSAR?
Barter sisteminde mal veya hizmet arzı ya da talebi yapabilmek için sisteme üye olmak zorunludur. Pazar ve sektör kısıtlaması olmaksızın her ticari işletmenin barter sistemine üye olma hakkı bulunmaktadır. Barter işletmesinin üyelerle yaptığı üyelik sözleşmesinde TBK’nın çeşitli sözleşme türlerinde öngördüğü unsurlar TBK’nın öngörmediği bir tarzda bir araya gelmekte başka bir deyişle karma nitelikli bir sözleşme kurulmuş olmaktadır.[4] Üyeler arasında gerçekleştirilen münferit sözleşmenin, kanunda düzenlenmiş ya da düzenlenmemiş herhangi bir sözleşme tipine uygun olarak kurulması mümkündür. Barter sözleşmelerinin kurulabilmesi için ilk şart taraf iradelerinin tam ve eksiksiz olmasıdır. Ayrıca sözleşmenin barter sözleşmesi olarak nitelendirilebilmesi için Barter Organizasyonu tarafından onay kodu verilmiş olması gerekmektedir. Barter Organizasyonu tarafından satış onay kodu verilmemesine rağmen, üyeler kendi aralarında sözleşme yaparsa, bu yapılan sözleşme klasik bir borçlar hukuku sözleşmesi niteliği taşımakta olup barter sözleşmesi olarak değerlendirilmemektedir.
Barter sözleşmeleri, barter sistemine özgü isimsiz ve atipik sözleşmelerdir. Barter sözleşmelerinin temel amacı üyelerin barter sistemine olan borçlarını eritmesidir. Barter sisteminde üyelerin, sisteme olan borcunun veya sistemden alacağının belirlenebilmesi adına Barter Organizasyonu üyeler için cari hesap kaydı tutmaktadır. Ancak bu barter sistemine özgü cari hesap sözleşmesi, TTK’nın 89. (seksendokuzuncu) maddesinde yer alan cari hesap sözleşmesinden farklıdır. Keza, TTK anlamında cari hesap sözleşmesinde karşılıklı iki taraf olması gerekirken barter sistemine özgü olan cari hesap sözleşmesinde iki taraf olmayabilir. Zira, sisteme sunduğu hizmet veya mal sayesinde alacaklı hale gelen üye, alacağını mal ya da hizmet sunduğu üyeden değil başka bir üyeden talep edebilmektedir. Bu nedenle hesap dönemi sonunda beyana gerek kalmaksızın kendiliğinden takas edilmiş sayılma hükmü uygulanmayacaktır.
BARTER SÖZLEŞMELERİNDE SORUMLULUK VE SONA ERME
Barter sözleşmesi, sistem üyesi firmaların barter sistemi içerisinden mal veya hizmet alışverişi yapması ile kurulmakta ve mal ya da hizmetin ifası ile sona ermektedir. Barter Organizasyonu’nun barter havuzuna sunulan mal ya da hizmetlerin ayıplı olup olmadığını denetleme yetkisi ve mal sunan üyeye yaptırım uygulama yetkisi bulunmamaktadır. Bu hususta sorumluluk tamamen barter sözleşmesinin taraflarına aittir. Sistemden barter sözleşmesi ile mal edinen üye, kanunun gerekli gördüğü süre içerisinde malı kontrol ettirerek ayıba karşı tekeffül hükümlerinden yararlanabilir. Böylelikle barter sözleşmesi, olağanüstü fesih yolu ile de sona erdirilebilir.
SONUÇ
Barter sisteminde para bir ifa şekli olarak değil, bir değer birimi olarak kullanılmakta olup hizmete veya mala karşılık hizmet veya mal şeklinde bir alacak verecek ilişkisi yaratılmıştır.
Barter sisteminden doğan barter sözleşmesi, üyelik sözleşmesi ve münferit sözleşme olarak ikiye katmanlıdır. Üyelik sözleşmesi, Barter Organizasyonu ile sisteme üye olan ticari işletme arasındaki ilişkiyi düzenlerken, münferit sözleşme sistem üyesi ticari işletmelerin kendi aralarında yapmış olduğu mal ve hizmet değişimini konu alır. Barter sözleşmesi Türk Hukuku’nda açık bir şekilde düzenlenmemiş olup barter sözleşmesinden doğan uyuşmazlıklarda, sözleşmenin unsurlarının ait olduğu sözleşme tipi hükümleri kıyasen uygulanacaktır. Barter sözleşmesinin sona erme sebepleri; ifa, üyelik süresinin dolması ve fesih şeklinde olabilmektedir.
[1] Doç. Dr. Ersan Öz, Arş. Gör. Ahmet Güler, Barter Sistemi ve Vergilendirme
[2] Celal Gürsoy, Barter El Kitabı, İstanbul (1998), 2.Baskı, s.3.
[3] Yolaçan, Barter Kitabı, s.1
[4] Erkan, Barter s.100
[WPSM_AC id=9066]
