İçindekiler;
1. Genel Olarak
Postalar hâlinde çalışma, 4857 sayılı İş Kanunu (“Kanun”)’nun 76. maddesinin ikinci fıkrasında, “nitelikleri dolayısıyla devamlı çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına işçi postaları çalıştırılarak işletilen yahut nöbetleşe işçi postaları ile yapılan işler” olarak tanımlanmıştır. Bu nitelikteki işlerin kesintiye uğramaksızın farklı işçilerle sürdürülmesi, olağan işler için uygulanan çalışma koşullardan ayrışmayı gerektirmiş, bu doğrultuda ise ilgili hükümler “Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” (“Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği”) ile düzenlenmiştir.
Aşağıda ilgili başlıklar altında işçiler bakımından postalar halinde çalışmanın normal çalışmadan ayrılan yönlerini ve işverenin bu husustaki yükümlülüklerini aktarmaktayız.
2. Postalar Hâlinde Çalışma Süreleri
Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nin 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre;
“İşçi postaları;
a) Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde posta sayısı 24 saatlik süre içinde en az üç işçi postası çalıştırılacak şekilde düzenlenir. Ancak turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde ve bu işlerin yürütüldüğü işyerlerinde faaliyet gösteren alt işveren tarafından yürütülen işlerde düzenleme 24 saatte iki posta olacak şekilde yapılabilir.”
Madde metninden anlaşılacağı üzere, çalışılmaya kesintisiz biçimde devam edilmesini gerektiren niteliği haiz ve işçilerin vardiyalarının birbirini takip ederek çalıştığı işlerde, 24 saatlik her bir periyot için esas olarak en az üç farklı postayla çalışılır.
Kanun’un gece çalışma süresini sınırlayan 69. maddesinin üçüncü fıkrasıyla uyumlu olarak, Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nin gece çalışması süresine ilişkin 7. maddesinin birinci fıkrasında;
“Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, 4857 sayılı Kanunun 42 ve 43 üncü maddeleri ile 70 inci maddesinde öngörülen yönetmelikte belirtilen haller dışında işçilerin gece postalarında 7,5 saatten çok çalıştırılmaları yasaktır. Ancak turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.”
Dolayısıyla, kesintisiz ve postalar hâlinde çalışmayı gerektiren işlerde, posta uzunluklarının belirlenmesinde gece çalışmasının en fazla 7,5 saat olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Dolayısıyla, Kanun’un 69. maddesinde 20.00-06.00 olarak belirtilen gece dönemine rastlayacak posta en fazla 7,5 saat olarak belirlenebilecektir. Kalan iki posta ise, İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği (“Çalışma Süreleri Yönetmeliği ”)’nde düzenlenen 11 saatlik günlük çalışma sınırını aşmayacak şekilde belirlenir. Ayrıca belirtmek gerekir ki, günlük çalışma süresi 7,5 saat altında belirlense dahi, Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nin 6. maddesi uyarınca işçinin ücretinde herhangi bir surette indirim yapılamayacaktır.
Bununla birlikte, işin kesintisiz ve postalar hâlinde çalışmayı gerektirmesi nedeniyle 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yapılabilmesine ilişkin istisnai durum bakımından, işin;
- Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından turizm işletmesi belgesi veya turizm yatırımı belgesi ya da belediye tarafından turizm işletme belgesi verilen tesislerde,
- İçişleri Bakanlığı tarafından faaliyet izni verilen özel güvenlik şirketlerinde veya özel güvenlik görevlisi olarak herhangi bir işyerinde,
- Sağlık hizmeti sunan gerçek kişiler tarafından yürütülen işler ile kamu ve özel hukuk tüzel kişilerin işyerleri ve sosyal hizmet kuruluşlarında,
- Yukarıda sayılan işlerin yürütüldüğü yerde faaliyet gösteren alt işverenler tarafından
yürütülmesi hâlinde bu durumda gece çalışma sınırı uygulanmayacak ve işçinin yazılı onayı alınarak gece dönemine denk gelen posta 7,5 saatten fazla belirlenebilecektir.
24 saat boyunca kesintisiz biçimde yapılmayan fakat postalar hâlinde çalışılan işler bakımından uygulanacak çalışma süreleri ise, Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nde belirtilen gece postasının 7,5 saati aşmaması kuralına ek olarak, Çalışma Süreleri Yönetmeliği ’nde düzenlenen esaslara göre belirlenecektir.
3. İşçi Bakımından Özel Kısıtlama ve Yasaklar
Postaların belirlenmesinde yukarıda açıklanan kısıtlamalara ek olarak mevzuatta öngörülen, işçinin taşıdığı özellikler bakımından tesis edilen birtakım sair kısıtlama ve yasakların da dikkate alınması gerekmektedir.
18 yaşını doldurmamış işçiler bakımından: Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nin 5. maddesi uyarınca, 18 yaşını doldurmamış işçilerin gece postalarında çalıştırılması yasaktır.
Kadın işçiler bakımından: Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik (“Gece Postasında Çalışan Kadın Yönetmeliği”) uyarınca, gece postalarında çalışan kadın işçilerin işyerine ulaşımlarının toplu taşıma araçları ile gerçekleştirilmesinde zorluk bulunuyorsa, işverenin bu ulaşımı uygun araçlarla sağlama yükümlülüğü bulunmaktadır.
Buna ek olarak, kadın işçilerin gece postasında çalışmaya başlamasından önce, işyeri hekiminden bu hususta bir sakınca bulunmadığı yönünde sağlık raporu alınması ve işin devamı boyunca düzenli aralıklarla sağlık muayeneleri yapılması gerekmektedir.
Ayrıca, kadın işçinin eşi de aynı veya farklı bir iş yerinde postalar hâlinde çalışması durumunda, kadın çalışanın talebi üzerine gece postası, eşinin gece postasıyla rastlamayacak şekilde düzenlenmelidir. Eşlerin aynı işyerinde çalışıyor olması durumunda ise, aynı gece postasında çalışma yönünde talepte bulunabilirler.
Gebe ve emziren kadın işçiler bakımından: Gece Postasında Çalışan Kadın Yönetmeliği uyarınca kadın işçiler, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren kadın işçiler ise doğum tarihinden başlamak üzere bir yıl süre ile gece postalarında çalıştırılamamaktadır. Bununla birlikte bu süre, emziren kadın çalışan veya çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyeri hekimi tarafından tespiti hâlinde altı ay uzatılır.
4. Postaların Değişmesi ve İşçinin Dinlenme Süreleri
Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nin 8. maddesinin birinci fıkrasında şöyle denilmektedir:
“Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılarak yürütülen işlerde postalar; en fazla bir iş haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci iş haftasında gündüz çalıştırılmaları suretiyle ve postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenir.”
Hükümden anlaşılacağı üzere, bir işçi en uzun bir iş haftası boyunca gece postasında çalıştırılabilmektedir. Bu doğrultuda işçinin sağlığının da korunması gözetilerek, gece postası yaptığı iş haftasını takip eden haftada gündüz postasında çalıştırılmadan tekrar gece postasında çalıştırılamaması kuralı getirilmiştir.
Ek olarak, aynı maddenin ikinci fıkrasında zorunlu olmadıkça işçilerin postalarının değiştirilemeyeceği öngörülmüş, fakat gece çalıştığı için sağlık sorunu yaşadığını raporla belgeleyen işçiye, imkânların elverdiği ölçüde gündüz postasında iş verileceği belirlenmiştir.
Postalar hâlinde çalışan işçilerin yukarıda açıklanan posta değişiminde uygulanacak asgari dinlenme süresi, Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nin 9. maddesinde 11 (onbir) saat olarak belirlenmiştir. Posta esnasında uygulanacak ara dinlenmeler ise Kanun’un 68. maddesinde düzenlendiği şekilde posta süresine göre belirlenir. Hafta tatili ise haftanın en az bir gününde 24 (yirmidört) saat ve kesintisiz olmak zorundadır.
5. Posta Hâlinde Çalıştıran İşverenin Sair Yükümlülükleri
Yukarıda açıklanan düzenlemelere ek olarak, postalar hâlinde işçi çalıştıran işverenlerin, Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nin 3. maddesi gereğince;
- Posta sayısını,
- Her postanın işe başlama ve bitirme saatlerini,
- Postalarla çalışan işçilerin ad ve soyadlarını,
- Postalarla çalışan işçilerin ara dinlenmelerini,
- Postalarla çalışan işçilerin hafta tatillerini,
- Yukarıda sayılan hususlara ilişkin değişiklikleri
işyerinde işçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde ilan etmekle yükümlüdür. Ayrıca, Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nin 12. maddesi uyarınca, her postada çalışan işçilerin ad ve soyadlarını içeren listelerin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından talep edilmesi hâlinde sunulmak üzere işyerinde bulundurulması gerekmektedir.
Son olarak belirtmek gerekir ki, işveren tarafından Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nde yer alan düzenlemelere uyulmaması hâlinde, işçi lehine doğabilecek alacaklara ek olarak, Kanun’un 104. maddesi uyarınca öngörülen ve yeniden değerleme oranı ile 2023 yılı için belirlenen 9.302,00-TL (dokuzbinüçyüzikiTürkLirası) idari para cezasıyla karşı karşıya kalınması riski söz konusu olacaktır.
6. Sonuç Olarak
Kesintisiz ve postalar hâlinde çalışmayı gerektiren işler mahiyetleri gereği, farklı çalışma koşullarına tabi tutulmuştur. Bu işlerde postalar belirlenirken özellikle gece çalışmasına ilişkin hükümler göz önünde bulundurulmalı, mevcutsa işçinin özellik arz eden nitelikleri dikkate alınmalı ve posta değişimi yapılırken kullandırılacak asgari dinlenme süreleri uygulanmalıdır. Bu doğrultuda, postalar hâlinde çalışılan işlere ilişkin hukuki düzenlemelere uyulması, hem işçi sağlığı ve güvenliği açısından hem de işverenin hukuki ve idari yükümlülüklerin yerine getirmesi bakımından önem taşımaktadır.
İşbu makale, sizlere bilgi ve faydalı olması amacı ile güncel mevzuat hükümleri çerçevesinde tavsiye maksadında hazırlanmış olup, bilgi için antedimizde yer alan irtibat bilgilerimizden bizler ile her zaman iletişime geçebilirsiniz.
Saygılarımızla,
Kılınç Hukuk & Danışmanlık
