4857 sayılı İş Kanunu (“İş Kanunu”) kapsamında gerçekleştirilen değişiklikler ve Türkiye İş Kurumu (“Kurum”) tarafından yayımlanan Özel İstihdam Büroları Yönetmeliği’nin (“Yönetmelik”) 5. maddesi uyarınca Kurum’dan izni bulunan özel istihdam büroları geçici iş ilişkisi kurmaya yetkilidir. İşbu yazı nezdinde özel istihdam büroları ve geçici iş ilişkisi kavramları aşağıda detaylıca incelenecektir.
Özel istihdam bürosu ile iş sözleşmesi akdeden işçi, belirli sürelerle farklı bir işveren için ihtiyaç haline gelmekte ve özel istihdam bürosu bünyesinde bulundurduğu işçiyi geçici bir süreliğine talepte bulunan işverenin hizmetine sunmaktadır. Bu kapsamda özellikle işverenler açısından oldukça büyük avantajlar sağlayan bu sistem sayesinde işveren, geçici süreler ile hizmetine aldığı işçinin İş Kanunu temelli birçok yükümlülüğünden muaf olacaktır. Çünkü sistem dahilinde asıl iş ilişkisi özel istihdam bürosu ile işçi arasında kurulmaktadır.
1. Geçici İş İlişkisi Yetkisi İçin Gerekli Koşullar
İşbu husus Yönetmelik’in 14. maddesinde ayrıntılı bir şekilde izah edilmiştir. En az iki yıl süreyle Kurum’a kayıtlı şekilde faaliyet gösteren özel istihdam bürosu;
- Kurum tarafından olumlu rapor düzenlenmesi,
- Başvurulan tarihte brüt asgari ücret tutarının iki yüz katına denk gelen miktarda teminat verilmesi,
- Kurum’a borcunun bulunmaması,
- Vadesi geçmiş vergi borcunun bulunmaması, Sosyal Güvenlik Kurumu’na prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcunun bulunmaması veya vergi dairesine ve Sosyal Güvenlik Kurumuna olan borcunun 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48 inci maddesine göre tecil edilmiş, taksitlendirilmiş veya ilgili diğer kanunlar uyarınca yeniden yapılandırılmış olması ve bu tecil, taksitlendirme ve yapılandırmaların devam etmesi,
- Uygun işyerine sahip olması
şartlarını da sağlar ise geçici iş ilişkisi kurma hususunda yetkili kılınacaktır. Ayrıca eğer Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın onayı ile iki yıl yerine altı ay süreyle faaliyet gösteren özel istihdam bürolarının başvurulan tarihte brüt asgari ücret tutarının dört yüz katına denk gelen miktarda teminat göstermesi ve diğer şartları eksiksiz karşılaması halinde de geçici iş ilişkisi kapsamında da yetkili olabileceği öngörülmüştür.
2. Geçici İş İlişkisi Kapsamında Süreler, Hak ve Yükümlülükler
Yukarıda belirtilen koşulları sağlayan ve Kurum tarafından izne hak kazanan özel istihdam büroları geçici iş ilişkisi kurmaya yetkili hale gelecektir. Ancak işbu geçici iş ilişkisinin kurulmasında bazı sınırlamalar bulunmaktadır. Önemle belirtmek gerekir ki, geçici iş ilişkisi keyfi olarak kurulabilen bir düzenleme değildir. İşverenin özel istihdam bürosundan böyle bir talepte bulunabilmesi için Yönetmelik ve İş Kanunu kapsamında belirlenen çeşitli halleri karşılar nitelikte ihtiyaçlarının doğması gerekmektedir. Geçici iş ilişkisi;
- Mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar bu maddeye göre ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunursa,
- Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılamaması sebebiyle,
- İşçinin askerlik hizmeti hâlinde ve iş sözleşmesinin askıda kaldığı diğer hâllerde,
- Mevsimlik tarım işlerinde,
- Ev hizmetlerinde,
- İşletmenin günlük işlerinden sayılmayan ve aralıklı olarak gördürülen işlerde,
- İş sağlığı ve güvenliği bakımından acil olan işlerde veya üretimi önemli ölçüde etkileyen zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması hâlinde,
- İşletmenin ortalama mal ve hizmet üretim kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması hâlinde,
- Mevsimlik işler hariç dönemsellik arz eden iş artışları hâlinde
işverenin talebi üzerine kurulabilecektir. Geçici iş ilişkisi yukarıda sayılan ihtimallerden ilk üçü kapsamında süresiz olarak kurulabilecektir. Bunun haricinde dönemsellik arz eden iş artışları hariç olmak üzere diğer koşullarda kurulan geçici iş ilişkisi sekiz ayı geçmemek koşulu ile 2 defa yenilenebilir. İşbu iş ilişkisinin tamamlanması akabinde işveren aynı iş için altı ay süreyle geçici iş ilişkisi kuramayacaktır.
Aynı zamanda belirtmek gerekir ki, geçici iş ilişkisi kapsamında gerçekleştirilecek platform fikirleri, reklamlar ve diğer ilan unsurları Kurum tarafından izne tabidir. Geçici iş ilişkisi yurtdışı kaynaklı ise yurtdışı hizmet akitlerinin Kurum tarafından onaylanması gerekmektedir. Geçici iş ilişkisi kapsamında asıl işveren özel istihdam bürosudur. Geçici iş ilişkisi her aşamasında yazılı şekilde kurulur. Sözleşme kapsamında özel yükümlülükler ve tarafların belirteceği ücretler belirlidir. Sözleşme kapsamında işçiye münhasırlık unsuru diretilemez. Özel istihdam bürosu işçinin diğer bürolar ile olan ilişkisini sözleşme ile sınırlandıramaz.
Geçici işçi ile yapılacak iş sözleşmesinde, işçinin ne kadar süre içerisinde işe çağrılmazsa haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebileceği belirtilir. Bu süre üç ayı geçemez. Aynı zamanda belirtmek gerekir maden işçileri geçici iş ilişkisi kapsamında iş ilişkisi kuramaz. Bunu haricinde grev ve lokavt esnasında da işveren geçici iş ilişkisi kurma hakkına sahip değildir.
Özel istihdam bürosu işçi ile arasında akdedilen sözleşme süresince sorumluluk sahibidir. Geçici iş ilişkisi kuran işveren ve işçi aralarında akdedilen sözleşmenin bitmesine rağmen iş ilişkisini devam ettirir ve aralarındaki sözleşme belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüşür ise özel istihdam bürosu yalnızca geçici iş ilişkisi kapsamında akdedilen sözleşmenin süresi ile sınırlı şekilde sorumludur. İşçinin işveren temelli yükümlülükleri özel istihdam bürosuna aittir. Özel istihdam bürosu işçiye yapılan ödemeleri geçici iş ilişkisi kurulan işverene ibraz etmekle yükümlüdür.
