Ara
Close this search box.

Aralık 21, 2023

Kaptan Pilotun Hukuki Yetki ve Sorumlulukları

GİRİŞ

Hava aracının emniyetle, can ve mal güvenliğini sağlayacak surette sevk ve idaresinden ve görevin tamamlanmasından birinci derecede sorumlu olan kişi kaptan pilottur. Türk sivil havacılık mevzuatı uyarında kaptan pilotun yetkileri ve sorumlulukları, genel, idari ve cezai olmak üzere 3 (üç) ana başlık altında sayılabilir. İşbu makale kapsamında kaptan pilotun hava aracının sevk ve idaresine ilişkin yetki ve sorumluluklarının boyutu hukuki çerçevede değerlendirilecektir.

KAPTAN PİLOT VE SORUMLU PİLOT KAVRAMLARI

Sorumlu pilot (“Pilot In Command”, “PIC”), uçuş esnasında herhangi bir hava taşıtının, kokpit içerisinde idaresinden ve emniyetinden öncelikli olarak sorumlu olan pilottur. Bu kapsamda sorumlu pilot, bir uçuş kuralının ihlal edilmesinden ve uçuç emniyetinden birincil derecede sorumlu kişidir. Kaptan pilot kavramı ise, her ne kadar sorumlu pilot kavramı ile eşdeğer olarak kullanılsa da arada bir nüans bulunmaktadır. Zira çok pilotlu uçaklarda özel sertifikalı ve diğer pilotlardan nitelikli olarak yer alan kaptan pilot, sorumlu pilot olacaktır. Belirtmek gerekir ki kaptan pilot, hava işletme sahibi tarafından atanmakta olup sivil havacılık otoriteleri tarafından bu maksatla yetkilendirilmiş belirli bir lisansa sahiptir. Bu nedenle her kaptan pilot, sorumlu pilot iken her sorumlu pilotun, kaptan pilot olduğu genellemesinden kaçınılmalıdır. Şayet çok pilotlu uçaklarda, hava işletmesi tarafından belirlenen özel bir kaptan pilot bulunmuyor ise genel havacılık kuralları gereği en kıdemli olan pilot, kaptan pilot sayılacaktır. Tek pilotlu uçaklarda ise, uçağın sorumlu pilotu kaptan pilot sayılacaktır.

KAPTAN PİLOTUN GENEL YETKİ VE SORUMLULUKLARI

Kaptan pilotun kim olduğu ve uçak içerisindeki otoritesi irdelendikten sonra genel yetki ve sorumluluklarına değinmek gerekir. 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu (“TSHK”)’nun 100. maddesinde, kaptan pilotun genel yetki ve sorumlulukları düzenlenmiştir. İşbu madde hükmüne göre sorumlu kaptan pilot; hava aracının, can ve mal güvenliğini sağlayacak surette sevk ve idaresinden birinci derecede sorumlu olup olağan üstü durumlarda gereken önlemleri almaya yetkilidir. Kaptan pilotun genel yetki ve sorumluluklarına örnek olarak; rota, hava durumu, yolcular ve uçak hakkındaki tüm bilgilerin mevcudiyetinden emin olmak, uçuş için irtifayı, izlenecek rotayı ve gerekli yakıt miktarını detaylandıran bir uçuş planı oluşturmak, yakıt seviyesinin ekonomiyle güvenliği dengelemesini sağlamak, tüm güvenlik sistemlerinin düzgün çalıştığından emin olmak, kabin ekibini uçuştan önce bilgilendirmek ve uçuş boyunca düzenli olarak iletişim kurmak, uçuş öncesi navigasyon ve işletim sistemlerinin kontrollerini gerçekleştirmek, kalkış öncesi, uçuş ve iniş sırasında hava trafik kontrolörü ile iletişim kurmak, kalkış ve iniş sırasında gürültü yönetmeliklerine uyulduğundan emin olmak, uçağın teknik performansı ve konumu, hava koşulları ve hava trafiği hakkında düzenli kontroller yapmak, seyahat sonunda uçuşla ilgili sorunları belirten rapor yazmak gösterilebilir.

KAPTAN PİLOTUN İDARİ YETKİLERİ VE SORUMLULUKLARI

Kaptan pilotun idari yetkileri ve sorumlulukları ise TSHK’nun 101. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre kaptan pilot; hava aracında emniyet ve düzenin sağlanması için önlem almaya ve bu amaçla, yolculara, personele ve hava aracında bulunan diğer kişilere emir ve talimat vermeye ve gerektiğinde bunları hava aracından çıkarmaya yetkilidir. Ayrıca anılan madde hükmüne göre kaptan pilot, uçuş sırasında gerçekleşen doğum ve ölüm olaylarını bir tutanakla saptamakla ve inilen ilk havaalanında mahalli yetkililere, yurt dışında ise Türk konsolosluğuna bildirmekle veya bildirilmesini sağlamakla yetkili ve sorumludur. TSHK uyarınca kaptan pilot ilgili mevzuat uyarınca hava aracında uçuş sırasında tutulması veya bulundurulması gereken tüm defter, kayıt ve belgelerin bulundurulmasından ve usulü dairesinde tutulmasından sorumludur.

KAPTAN PİLOTUN CEZAİ YETKİLERİ VE SORUMLULUKLARI

TSHK’nın 102. maddesi kapsamında kaptan pilotun cezai yetkileri ve sorumlulukları düzenlenmiş olup kaptan pilotun, hava aracında işlenen suç veya kabahatlerle ilgili delilleri toplamak ve saklamakla yükümlü olduğu aynı zamanda can ve mal güvenliğini tehdit eden veya gecikilmesinde zarar doğabilecek durumlarda gerekli tedbirleri almaya; kolluk görevlileri olaya el koyuncaya kadar kişileri gözaltında tutmaya, kişilerin üzerini veya eşyasını aramaya, suçun işlenmesinde kullanılan veya kullanılmasına teşebbüs edilen ya da bulundurulması suç veya kabahat oluşturan eşyayı alıkoymaya, bizzat veya emrindeki diğer mürettebat ile birlikte yetkili olduğu belirtilmiştir.

Ayrıca kaptan pilot gereken kanuni tedbirlerin alınmasını sağlamak amacı ile durumu en kısa zamanda yetkili makamlara intikal ettirmek ve yurt dışında ise, Türk konsolosluğuna bildirmek veya bildirilmesini sağlamak ve her iki halde de ayrıntılı bir rapor vermek mecburiyetindedir.

Kaptan pilotun cezai sorumluluğunun tespitinde, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (“TCK”)’nun “Bu Kanunun genel hükümleri, özel ceza kanunları ve ceza içeren kanunlardaki suçlar hakkında da uygulanır.” hükmünü haiz 5. maddesi uyarınca TCK’nın genel hükümlerinin TSHK’nunda öngörülen suç ve cezalar için de uygulanacaktır.  Kaptan pilotun cezai sorumluluğunu doğuran TCK kapsamında düzenlenen taksirle öldürme, taksirle yaralama dışında TSHK kapsamında öngörülen bazı suçlar, cürüm ve kabahatler mevcuttur. Bunlar TSHK’nın “Ceza Hükümleri” başlıklı Beşinci Kısım içerisinde 141. vd. maddelerde yaptırımları düzenlenen ve TSHK’nın ilgili maddelerinde hükümleri düzenlenen;

Uçuş yasakları ve sınırlamalarına riayetsizlik, Kısıtlayıcı tedbirlere riayetsizlik, Kalkış ve iniş kurallarına riayetsizlik , Uçuş rotalarına riayetsizlik, İnme mecburiyetine riayetsizlik, Uçuş sırasında uyulması gereken bazı yasaklara riayetsizliğin ağır halleri (akrobatik uçuş veya benzeri hava gösterileri yapmak,zirai mücadele dışında yere herhangi bir madde atmak, dökmek veya boşaltmak, yangınla mücadele uçakları hariç yerden herhangi bir madde almak, herhangi bir madde veya nesneyi çekmek veya uçağın nizami kullanılma şeklinin dışında taşımak, silah, cephane, her nevi harp malzemeleri, patlayıcı, yanıcı, tahrip edici ve aşındırıcı madde, zehirli gaz, nükleer yakıt, radyoaktif madde, can ve mal güvenliği yönünden tehlikeli olduğu saptanmış her nevi katı, sıvı ve gaz halinde madde taşımak) , Kabotaj hakkının ihlali, İzinsiz hava gösterisi veya yarışma yarışması yapılması veya bunlara hava araçlarıyla katılma, Yabancı ülkelere giden veya yabancı ülkelerden gelen hava araçları bakımından gümrüklü havaalanlarının kullanımı yükümlülüğü, Tehlike ve zorunlu durumlar hariç paraşütle atlamak, Fotoğraf çekme yasağı olan yerlerin fotoğrafını çekmek, Her türlü reklam ve propaganda niteliğinde faaliyette bulunmak, Görülen hizmetin ve içinde bulunulan durumun gerektirdiğinin dışında yayın ve haberleşme yapmak

suçları olup kanun kapsamındaki yaptırımları detaylı olarak düzenlenmiştir. Diğer bir husus olarak TSHK’nın 105. maddesinde “Türkye’nin katılmış olduğu 1963 tarihli Tokyo, 1970 tarihli Lahey ve 1971 tarihli Montreal sözleşmeleri hükümleri saklıdır” denilerek, adı geçen uluslararası sözleşmelerde yer alan hükümler de kaptanın yetki ve sorumlulukları içinde kabul edilmiştir.

KAYNAKÇA

Prof. Dr. Durmuş TEZCAN, Havayolu Pilotlarının Cezai Sorumluluklarına İlişkin Bazı Gözlemler

Saygılarımızla,
Kılınç Hukuk ve Danışmanlık

Yazarlar

Nigar Guliyeva

Nigar Guliyeva

Kıdemli Avukat

Merve Çebi

Merve Çebi

Avukat