Tanıtım hakkı olarak da bilinen imaj hakları, bir kişinin adı, sureti, tasviri, benzerlik, görüntü, isim, ses, jest, slogan veya imza[1] gibi karakteristik özelliklerini ifade eder (“İmaj Hakları”). Bu ayırt edici özellikler kişilik haklarıyla yüksek oranda ilişkili olduğundan, İmaj Hakları iki hukuk disiplini altında yorumlanmalıdır: kişilik hakları ve fikri mülkiyet hakları.
İmaj Hakları daha çok popüler spor dallarında, özellikle de futbol transfer sözleşmelerinde dikkat çekmektedir. Futbolcuların popülaritesi, transfer ücretlerine göre daha fazla para getiren yüksek ücretli pazarlama kampanyaları ile sonuçlandığından, İmaj Hakları ve bunlardan elde edilen gelir ile ilgili hususlar son zamanlarda dikkat çeken bir tartışma konusudur. Diğer ülkelerde İmaj Hakları’ndan kaynaklanan birden fazla ihtilaf bulunabilmekte ise de Türkiye’de İmaj Hakları bir sorun olarak vurgulanmamakta ve imzalanan transfer sözleşmelerinin çoğunda yer almamaktadır. İmaj Hakları terimi şimdiye kadar yalnızca bazı dünyaca ünlü futbolcuların Türk futbol kulüplerine transferi için gündeme gelmiştir. İmaj Hakları tüm dünyada ekonomik bir değer yaratmış ise de Türkiye liginde ise şimdilik henüz İmaj Hakları kavramı aktif olarak kullanılmamaktadır.
Bir futbolcunun adı, sureti ve temsil ettiği karakteristik özellikleri İmaj Hakları kapsamında olup, bunların ticari kullanımı da İmaj Hakları kapsamındadır. Bu bağlamda, bazı ülkelerde birçok futbol kulübü ve oyuncu, İmaj Hakları’ndan kaynaklanan gelirlere ilişkin anlaşmalar imzalamaktadır. Bu sözleşmelerde, İmaj Hakları oyuncunun futbol kulübüne devredilebilir ve oyuncuya bir İmaj Hakkı ödemesi yapılabilir veya gelir münhasıran oyuncuya aittir. Hatta dönem dönem İmaj Hakları bir kulüpte bulunan bir sporcunun diğer bir kulübe transferinde İmaj Hakları’nın da ayrıca devredilmesi gerektiğinden, bu devir işlemleri de beklenilmektedir. Günümüzde bilinirliğin öneminin artması ile beraber birçok kulüp İmaj Hakları’nı transfer anlaşmalarına dahil etmiş bulunmaktadır.[2]
İmaj Hakları’ndan elde edilen gelir göz önüne alındığında İmaj Hakları’nın devir edilmemesi sahibinin menfaatinedir. İmaj Hakları’nın devri müzakereleri, kulübün sahibinin İmaj Hakları’nı kişisel ve kulüp kapasitesi olarak ne ölçüde kullanabileceğini içermelidir. Kulüp kapasitesi, oyuncunun İmaj Hakları’nın kulübün çerçevesinde temsil edilmesi veya kullanılması anlamına gelirken, kişisel kapasite, oyuncunun kulübün herhangi bir işareti olmaksızın ayrı görünmesi anlamına gelir. Karışıklığa mahal vermemek için devir sözleşmelerinde yukarıda belirtilen şartlara ilişkin kapsam ayrıntılı olarak irdelenmelidir.
Birçok yerel ve uluslararası marka reklam kampanyalarında sporcuları seçmektedir ve sporculara bu minvalde ayırılan bütçe oldukça yüksektir. İmaj Hakları’ndan elde edilen gelirlerin transfer bedellerini aşabilmesi gerçeği işbu hususun önemini vurgulamaktadır. Her ne kadar İmaj Hakları sıklıkla marka hakkı ile ilişkilendirilme eğilimi gösterse de İmaj Hakları fikri mülkiyetin özgün bir türünü ifade etmektedir ve marka hukukuna kıyasla esaslı bazı farklılıkları bulundurmaktadır. Marka tescilinin esas amacı tescillenen marka altında satılacak ürün ve servisleri koruma altına almak iken İmaj Hakları ile kişiliğe ilişkin doğal olarak gelişen hakları korumayı hedeflemektedir. Dahası, marka tescili ile yalnızca tescillenen mal ve hizmetler korunurken İmaj Hakları’na ilişkin kapsam kişinin özellikleri ile belirlenebilmektedir. İmaj Hakları’na ilişkin henüz mevzuatımızda ayrı ve özel bir düzenleme bulunmadığından birçok sporcu ismini veya logosunu marka olarak kaydedebilmektedir.
Türk Hukukunda bu kapsamda sadece İmaj Hakları’ndan doğan kazançların detayları düzenlenmiş ve İmaj Hakları’ndan doğan kazançların da gelir vergisine tabi olduğu belirtilmiştir.
Benzer şekilde, AB ülkelerinde İmaj Hakları konusunda ortak bir yaklaşım bulunmamaktadır. İngiliz haksız fiil yasası kapsamında İmaj Hakları vekalet ilişkisi ve güven ihlali açısından değerlendirilmiştir. [3] Almanya[4] gibi bazı Avrupa Birliği devletleri İmaj Hakları’nı her bir dava özelinde farklı konseptler kapsamında tanıyabilse de mevzuat anlamında bir düzenleme yalnızca Guernsey Adaları’nda gerçekleştirilmiştir. Guernsey Adaları İmaj Hakları’nın korunması için bir hukuki sistem geliştirmiştir. Buna göre, açıkça açıklanan bu hakların özgü tescili ve manevi korumasına izin veren bir tescile cevaz verilmiştir.[5]
İtibari ve ekonomik değerinden ötürü önemli olduğundan İmaj Hakları fikri mülkiyet alanında dikkat çekmektedir. İmaj Hakları’ndan doğan maddi ayrıcalıkların ekonomik öneminin ileride yükselmeye devam edeceğinden fikri mülkiyet hukuku ile güvenceye alınması gerekmektedir. Ayrıca, İmaj Hakları kişilik hakları ile çakışabildiğinden dikkatlice incelenmesi gerekmektedir. Muğlaklıktan kaçınmak adına İmaj Hakları’nın ayrı bir fikri mülkiyet hakkı olarak tanımlanması ve korumasının kişilik hakları ile bağlantısı değerlendirilerek sağlanması gerekmektedir. Ayrıca, futbol oyuncuları ve bunların ajansları fikri mülkiyet hukuku kapsamında mevcut mümkün koruma ile oyuncunun İmaj Hakları’nı korumak için aksiyon almalı ve kulüplerin oyuncunun imajına kulübün itibarı ile değer eklerken kar kaybetmemek adına hızlı bir strateji geliştirmelidir. Halihazırda birçok futbol kulübü futbolcunun kapasitesi haricinde popülaritesini de dikkate almaktadır ve bu doğrultuda yakın zamanda İmaj Hakları transferlerde esaslı husus haline gelecektir.
[1] Image Rights (Bailiwick of Guernsey) Ordinance, 2012, Art. 3
[2] Understanding Sports Image Rights, Blackshaw, international sports lawyer, academic, author and member of the Court of Arbitration for Sport, WIPO (https://www.wipo.int/ip-outreach/en/ipday/2019/understanding_sports_image_rights.html 06.12.2021 erişildi)
[3] Douglas v Hello [2003] EWHC 786 (Ch); [2003] 3 All ER 996; [2003] EMLR 641
[4] Kahn v Electronic Arts GmbH, unreported, 25 April 2003
[5] http://ipo.guernseyregistry.com/article/103037/What-are-Image-Rights (06.12.2021 tarihinde erişildi)
[WPSM_AC id=9062]
