1. GİRİŞ
Enerji Piyasası Mevzuatı kapsamında Elektrik, Doğal Gaz, Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (“LPG”) ve Petrol Piyasaları’nda faaliyet göstermek isteyen tüzel kişilerin Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (“EPDK”)’ndan iştigal konusuna göre ayrı ayrı lisans almaları gerekmektedir.
Bu kapsamda mevzuatımızda bulunan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği, Doğal Gaz Piyasası Lisans Yönetmeliği, Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (Lpg) Piyasası Lisans Yönetmeliği ve Türk Petrol Kanunu Uygulama Yönetmeliği işbu alanlarda faaliyet gösterilmesinin faaliyet türüne göre lisans ya da ön lisans alınması şartına tabi tutmaktadır.
Enerji Piyasası Mevzuatı ile, Enerji Piyasasında faaliyet gösteren şirketlerin pay devirlerine ilişkin başta izin ve bildirim olmak üzere bazı yükümlülükler getirilmiş olup bu makalede, Elektrik, Doğal Gaz, Sıvılaştırılmış Petrol Gazı ve Petrol Piyasaları’nda faaliyet gösteren şirketlerin pay devirleri belirtilmektedir.
2. ELEKTRİK PİYASASI BAKIMINDAN PAY DEVİRLERİ
Elektrik Piyasası’nda faaliyet gösteren şirketlerin pay devirleri nezdinde getirilen yükümlülükler önlisans ve lisansa tabi iştigal alanlarına göre farklılık göstermektedir. Şöyle ki,
2.a Önlisans Sahibi Şirketlerin Pay Devirleri
Elektrik Piyasası Kanunu’nun (“Kanun”) 6. maddesinin 3. fıkrası uyarınca önlisans sahibi şirketlerin pay devirleri yasaklanmıştır. Şöyle ki,
“Lisans alınıncaya kadar, Kurul tarafından yönetmelikle belirlenen istisnalar dışında önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısının doğrudan veya dolaylı olarak değişmesi, hisselerinin devri veya hisselerin devri sonucunu doğuracak iş ve işlemlerin yapılması veya Kurum tarafından belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumunda önlisans iptal edilir.”
Madde lafzından da açıkça anlaşılabileceği üzere, önlisans sahibi bir şirketin hisse devri yapması ya da hisse devri sonucunu doğuracak başka bir işlemi gerçekleştirmiş olması halinde önlisans iptal edilmektedir.
Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin “Pay Devirleri” başlıklı 57. maddesi ile de bu düzenlemeye paralel olarak önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısının doğrudan veya dolaylı olarak değiştirilmesi veya paylarının devri yasaklanmıştır.
Öte yandan belirtmek gerekir ki, lisans alınıncaya kadar veraset ve iflas nedenleri dışında önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısının doğrudan veya dolaylı olarak değişmesi, paylarının devri veya payların devri sonucunu doğuracak iş ve işlemler yapılamamaktadır. Ancak;
- Halka açık olan payları ile sınırlı olmak üzere, halka açık tüzel kişilere ve halka açık tüzel kişi ortağı bulunan tüzel kişinin, söz konusu ortağının halka açık olan paylarından kaynaklanan ortaklık yapısı değişikliklerine,
- Uluslararası antlaşmalar kapsamında kurulması öngörülen tesisler için önlisans verilen tüzel kişilere,
- Önlisans sahibi bir tüzel kişinin ortaklık yapısında, yurt dışında kurulmuş olan ortakların ortaklık yapılarında oluşan değişiklikler sebebiyle gerçekleşen dolaylı pay sahipliği değişikliklerine,
- Önlisans sahibi tüzel kişi ile bu tüzel kişinin doğrudan veya dolaylı tüzel kişi ortaklarının paylarının halka arz edilmesi kapsamında, söz konusu önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısında oluşacak doğrudan veya dolaylı ortaklık yapısı değişikliklerine,
- Pay sahiplerinin rüçhan haklarının kullanımına bağlı olarak önlisans sahibi tüzel kişinin mevcut ortakları arasında oluşan pay değişiklikleri sebebiyle, söz konusu önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısında gerçekleşen doğrudan veya dolaylı ortaklık yapısı değişikliklerine,
- Önlisans sahibi tüzel kişinin önlisansına derç edilmiş tüm dolaylı pay sahiplerinin pay oranları değişmeksizin doğrudan ortak haline gelmesi sonucunu doğuran değişiklikler ile tüm doğrudan pay sahiplerinin pay oranları değişmeksizin dolaylı pay sahibi haline gelmesi sonucunu doğuran değişikliklere,
- Özelleştirme programında yer alan önlisans sahibi tüzel kişinin kamu uhdesindeki paylarının satış veya devri nedeniyle ilgili önlisans sahibi tüzel kişinin doğrudan veya dolaylı ortaklık yapısında oluşan değişikliklere,
- Önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısında doğrudan veya dolaylı paya sahip mevcut ortakları arasında ilgili önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısında kontrol değişikliği oluşturmayacak şekilde yapılan doğrudan veya dolaylı pay değişikliklerine,
- Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan veya dolaylı olarak kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan önlisans sahibi tüzel kişilerin ortaklık yapısında, kamu kurum ve kuruluşu niteliğini haiz ortak dışında yeni ortak alınmamak kaydıyla, sermaye artışı ve/veya ortakların değişmesinden kaynaklanan doğrudan veya dolaylı ortaklık yapısı değişikliklerine,
- 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümleri kapsamında, önlisans sahibi tüzel kişi ile bu tüzel kişinin doğrudan ve dolaylı tüzel kişi ortaklarının kendi paylarını iktisap etmesi sonucu, söz konusu önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısında gerçekleşen doğrudan veya dolaylı ortaklık yapısı değişikliklerine,
- Yurt dışında kurulmuş tüzel kişilerce veya bu tüzel kişilerce kontrol edilen ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu kapsamında kurulmuş tüzel kişiler tarafından, yurt dışı kaynak kullanılması suretiyle önlisans sahibi tüzel kişilikte gerçekleştirilen doğrudan veya dolaylı pay edinimlerine,
- Önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısında doğrudan veya dolaylı paya sahip olan ve eşler ile aralarında birinci derece kan hısımlığı bulunan gerçek kişiler arasında yapılan pay devirleri sonucunda söz konusu önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısında gerçekleşen doğrudan veya dolaylı ortaklık yapısı değişikliklerine,
- Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından yönetimine el konulan önlisans sahibi tüzel kişinin ortaklık yapısında gerçekleşen doğrudan veya dolaylı ortaklık yapısı değişikliklerine,
- YEKA için verilen önlisanslarda önlisans sahibi tüzel kişinin doğrudan ve/veya dolaylı ortaklık yapısı değişikliklerine, istisna tanınmış olduğunu belirtmek isteriz.
2.b Lisans Sahibi Şirketlerin Pay Devirleri
Kanun’un 5. maddesinin 3. fıkrası, Elektrik Piyasası’nda faaliyet gösteren lisans sahibi şirketlerin bazı işlemleri gerçekleştirebilmesini Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (“Kurul”) iznine tabi tutmaktadır. Şöyle ki, piyasada faaliyet gösteren tüzel kişilerin aşağıda belirtilen işlemleri Kurul iznine tabidir.
- Tarifesi düzenlemeye tabi olan tüzel kişiler için; halka açık şirketlerde %5, diğerlerinde %10 ve üzerindeki sermaye payı değişiklikleri ile kontrol değişikliği sonucunu doğuracak her türlü işlem,
- Tesislerin mülkiyetinin veya kullanım hakkının değişmesi sonucunu doğuran iş ve işlemler
Bu bağlamda belirtmek gerekir ki, halka açık şirketlerde %5, diğer şirketlerde ise %10 ve bu nisapları aşan sermaye payı değişikliklerinde şirket tarafından Kurul’dan izin alınması gerekmektedir. Ek olarak, mevzuatımız şirket nezdinde kontrol değişikliği sonucunu doğuran her türlü işlemde pay devri nisabına bakılmaksızın önceden Kurul izninin alınmasını zorunlu kılmaktadır.
Kanun’un izin yükümlülüğü getirmiş olduğu bir diğer husus ise lisans sahibi bir şirketin uhdesinde bulunan tesislerin mülkiyetinin veya kullanım hakkının değişmesi anlamına gelebilecek her türlü iş ve işlemin gerçekleştirilebilmesi için öncelikle Kurul’dan izin alınması gerekmektedir.
Son olarak Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin 57. maddesinin 2. fıkrası ile, arifesi düzenlemeye tabi lisans sahibi tüzel kişilerin payları üzerinde rehin tesis edilmesi ile bu tüzel kişilere ilişkin hesap rehni tesis edilmesi, her defasında onaya tabidir.
3. DOĞAL GAZ PİYASASI BAKIMINDAN PAY DEVİRLERİ
4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu (“DGPK”) ve Doğal Gaz Piyasası Lisans Yönetmeliği, Doğal Gaz Piyasası kapsamında faaliyet gösteren şirketlerin pay devirlerine ilişkin Doğal Gaz Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin “Hisse Devri” başlıklı 42. maddesi uyarınca;
- Lisans sahibi bir tüzel kişinin sermayesinin %10 (halka açık şirketlerde %5) veya daha fazlasını temsil eden payların, doğrudan veya dolaylı olarak bir gerçek veya tüzel kişi tarafından edinilmesi
- Bir ortağa ait payların tüzel kişilik sermayesinin yüzde onunu aşması sonucunu veren pay edinimleri
- Bir ortağa ait payların yukarıdaki oranların altına düşmesi sonucunu veren pay devirleri
her defasında Kurul onayına tabi tutulmuştur. Bu bağlamda Elektrik Piyasası’nda olduğu gibi halka açık şirketlerde %5 olmak üzere lisans sahibi bir şirketin sermayesinin %10 veya daha fazlasını temsil eden paylarının devri Kurul onayına tabi tutulmuştur.
Ek olarak belirtmek gerekir ki, devre konu olan payların nisabı yukarıda belirtilen orandan düşük olmakla birlikte pay devri sonrasında devralan ortağın pay oranının şirket sermayesinin %10’unu aşması sonucunu doğuran hisse devirlerinde de Kurul’un onayı alınmak zorundadır.
Ancak belirtmek gerekir ki, doğal gaz depolama lisansı sahibi tüzel kişilerin ortaklık yapısında herhangi bir nedenle meydana gelecek %10 veya daha fazla orandaki (halka açık şirketlerde %5) her türlü sermaye payı değişimi, bir ortağa ait payların tüzel kişilik sermayesinin yüzde onunu aşması veya bu oranın altına düşmesi sonucunu vermese dahi Kurul onayına tabidir. Bu durum, oy hakkı edinilmesi ile hisselerin rehnedilmesi hallerinde de geçerlidir.
Herhangi bir hisse devri söz konusu olmasa dahi, mevcut hisseler üzerinde imtiyaz tesisi, imtiyazın kaldırılması veya intifa senedi çıkarılması ile lisans sahibi şirketin doğrudan ortaklık yapısında mevcut imtiyazlı hisselerin devri yukarıda belirtilen oransal sınırlara bakılmaksızın Kurul onayına tabi tutulmaktadır. Bu bağlamda özellikle imtiyaz tesisi ya da halihazırda tesis edilmiş bulunan imtiyazların kaldırılması sonucunu doğuran işlemlerin Kurul onayına sunulması gerekmektedir.
Ancak, Lisans sahibi şirkette imtiyazlı hisseye sahip ortağın ortaklıktan ayrılması sonucu vermeyecek şekilde şirkette halihazırda imtiyazlı hisse sahibi kimseye devretmesi durumunda Kurul onayına ihtiyaç bulunmamaktadır. Ayrıca belirtmek gerekir ki, lisans sahibi şirketin tüzel kişi ortakları bünyesinde yukarıda nisapları ile belirtmiş olduğumuz devirler dışındaki hisse devirleri de Kurul onayına tabi tutulmamıştır. Bu iki pay devrinin gerçekleşmesini takip eden altmış gün içerisinde Kuruma bildirilmesi gerekmektedir.
Son olarak belirtmek gerekir ki, lisans sahibi şirketin gerçek kişi ortağının vefatı halinde mirasçılarının hissedarlıkları Kurul onayına tabi bulunmamaktadır. Ancak lisans sahibi şirketin mirasçılara yapılacak devirden itibaren 30 gün içinde Kuruma bildirimde bulunması gerekmektedir.
4. SIVILAŞTIRILMIŞ PETROL GAZ (LPG) PİYASASI BAKIMINDAN
Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu ve Elektrik Piyasası Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 3. maddesi uyarınca, LPG’nin dağıtımı, taşınması ve otogaz bayilik faaliyetlerinin yapılması (tüplü LPG bayiliği hariç), depolanması, LPG tüpünün imalâtı, dolumu, muayenesi, tamiri ve bakımı ile bu amaçla tesis kurulması ve işletilmesi için lisans alınması zorunludur. Aynı zamanda Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Lisans Yönetmeliği ile LPG Piyasası’nda faaliyet gösteren şirketlerin ortaklık yapılarında değişikliğe sebep olan bazı işlemlerde Kuruma bildirimde bulunulması yükümlülüğü getirilmiştir.
Yönetmeliğin 12/A maddesi uyarınca, lisans sahibi şirketlerin aşağıda belirtilen işlemler hakkında EPDK’ya önceden bilgi vermeleri gerekmektedir.
- Lisans sahibi tüzel kişinin, başka bir lisans sahibi ile tüm aktif ve pasifleri ile birlikte birleşmek istemesi,
- Lisans sahibi tüzel kişinin, lisans sahibi olmayan bir tüzel kişiyle birlikte, kendi tüzel kişiliği bünyesinde veya lisans sahibi olmayan diğer tüzel kişi bünyesinde tüm aktif ve pasifleri ile birlikte birleşmek istemesi,
- Lisans sahibi bir tüzel kişinin tam veya kısmi olarak bölünmek istemesi,
- Lisans sahibi bir tüzel kişinin, başka bir şirket tarafından devralınmak istenmesi.
Son olarak belirtmek gerekir ki, diğer kamu kurum ve kuruluşlarından temin edilerek lisans başvurularında Kuruma ibraz edilmiş tüm belgeler, birleşmenin, bölünmenin veya devralmanın ticaret sicilinde tescilinden itibaren 1 yıl içerisinde güncellenerek EPDK’ya ibraz edilmesi gerekmektedir.
5. PETROL PİYASASI BAKIMINDAN
Petrol Piyasası’nda faaliyet gösteren şirketlere getirilen düzenlemeler Türk Petrol Kanunu (“TPK”) ve Türk Petrol Kanunu Uygulama Yönetmeliği ile ihdas edilmiştir. Bu kapsamda belirtmek gerekir ki, Elektrik, Doğal Gaz ve LPG’den farklı olarak Petrol Piyasası’nda lisans kavramı üzerinde değil; Petrol Hakkı kavramı üzerinde durulmuştur. Petrol Hakkı, Araştırma izni, arama ruhsatı veya işletme ruhsatından doğan haklardan herhangi birini ifade etmektedir.
Öncelikle belirtmek gerekir ki, Yönetmeliğin 21. maddesinin 1. fıkrası uyarınca, arama ve işletme ruhsatı, taşınmazlar üzerinde yapılabilecek sözleşmelere ve petrol haklarının kullanılmasını gerektiren hakların tesisine konu olabilir ve hisselere bölünebilir. Ancak Petrol hakkı sahiplerine gerek Kanun gerekse Yönetmelikle bazı yükümlülükler getirilmiştir. TPK’nın 21. maddesinin 9. fıkrası gereğince, Genel Müdürlükçe tescil edilmiş bir petrol hakkı sahibinin sermayesinde kontrolün değişimine yol açabilecek her türlü hisse devir işlemleri Bakanlığın ön iznine tabidir. Diğer Enerji Piyasası faaliyet alanlarından farklı olarak Petrol Piyasası’nda hisse devri EPDK yerine Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ön iznine sunulmaktadır.
Yönetmeliğin 8. maddesi de kanunda öngörülen bir hakkın edinilmesinden sonra, araştırma izni, arama ve işletme ruhsatı başvuruları ile mevcut ruhsatlara ilişkin; süre uzatımları, hisse devri, hak tesisi, kamulaştırma ve kullanma hakkı, saha terk, kısmi terk, sahaya ilave hususlarında Genel Müdürlüğe başvurulması gerekliliğini düzenlemektedir. Bu kapsamda hisse devrinin sağlanabilmesi için öncelikle başvuruda bulunulması ve alınan izin sonrasında devir işlemlerinin gerçekleştirilmesi mümkün olmaktadır.
Son olarak Yönetmeliğin 13. maddesinin 3. fıkrası, Bakanlıktan alınacak olan ön iznin ayrıntılarını düzenlemektedir.
Bu bağlamda Petrol Piyasası’nda faaliyet gösteren şirketlerin sermayesinde kontrolün değişimine yol açabilecek hisse devir işlemleri Bakanlığın ön iznine tabi bulunmaktadır. Ön izin, Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne yapılacak başvuru ile talep edilmektedir. Ön iznin verilmesi Bakan’ın uygun görüşüne istinaden mümkün olabilmektedir.
6. SONUÇ
Enerji Piyasası’nda faaliyet gösteren şirketler, iştigal ettikleri alanlarda lisans ya da önlisansa ihtiyaç duymaktadır. Bu lisanslar, faaliyet gösterecek olan şirketlerin özellikleri göz önünde bulundurularak verilmektedir. Bu kapsamda lisans sahibi olan şirketlerin pay devirleri; enerji piyasası mevzuatınca izne ve onaya tabi kılınmıştır. Zira lisans tadili gerektiren pay (hisse) devir işlemlerinin birtakım koşulları ve şirketlerin yerine getirmeleri gereken birtakım yükümlülükler bulunmaktadır. Bu makale ile Elektrik, Doğal Gaz, Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (“LPG”) ve Petrol Piyasaları’ndaki pay devirleri değerlendirilmiştir.
