A. GENEL OLARAK EYT NEDİR?
Genel bir tabirle emeklilik, hayatlarını çalışarak sürdüren kişilerin yaş, kıdem, prim günü maluliyet ve benzeri sebeplerle iş hayatından ayrılmalarına verilen isimdir. Ülkemizde gündelik hayatta emeklilik dönemi olarak adlandırılan pasif döneme ilişkin pek çok kanuni düzenleme ve değişiklik mevcuttur. Özellikle son zamanlarda üzerinde sıkça konuşulan konulardan biri de emeklilikte yaşa takılanlar olarak adlandırılan süreç olup, bu yazı söz konusu konuyu kısaca ele alıp incelemek üzere hazırlanmıştır. Bilindiği gibi 8 Eylül 1999 tarihinden önce sigortalılık süresini ve prim günü şartlarını taşıyanlar emekliye ayrılabiliyordu. Ancak 8 Eylül 1999 tarihinde 4447 sayılı Kanun ile Sosyal Sigortalar Kanunu’na getirilen değişiklikle tüm bu kriterlerin yanına birde yaş şartı eklenmiş oldu. İşbu kanun değişikliği öncesinde emeklilik şartları kadınlarda 20 yıl kıdem, erkeklerde ise 25 yıl kıdem ve 5000 gün primden ibaretti. Ancak kanun değişikliği sonrasında kadınlarda emeklilik yaşı 58, erkeklerde ise 60 olarak belirlendi. Bu düzenleme sonrasında sigortalı bir kadın işçi her ne kadar 20 yıl kıdem şartını doldurmuş olsa da veya sigortalı bir erkek çalışan her ne kadar 25 yıl kıdem ve 5000 gün prim şartını sağlamış olsa da yaş kuralına takıldığı için emekli olamıyordu. 2008 tarihinde getirilen 5510 sayılı Kanun ile ilk kez sigortalı olarak işe başlayacaklar için emeklilik yaşı kadın ve erkek ayrımı gözetmeksizin 65 yaşa yükseltildi. Özetle getirilen yaş şartı emeklilik için bir engel teşkil ettiğinden günümüzde bu değişiklikten etkilenen sigortalılara “emeklilikte yaşa takılanlar” tabiri söylenegelmektedir.
B. EYT KİMLERİ KAPSIYOR?
Sosyal Güvenlik Kurulu’nun 2019 yılında hazırladığı rapora göre ülkemizde yaş şartı sınırlaması sebebiyle emekliye ayrılamayan yaklaşık 6,3 milyon kişi olduğu belirtilmiştir. Kısaca EYT olarak adlandırılan sigortalılar, anılan düzenlemeye göre sigorta başlangıç tarihi 9 Eylül 1999 öncesine ait olanlarla, emeklilik için aranan diğer şartlara sahip olsa bile yaş şartını taşımayanlardan oluşmaktadır.
C. SİGORTA BAŞLANGIÇ TARİHİ 8 EYLÜL 1999 TARİHİNDEN SONRA OLAN KADIN VE ERKEKLER NE ZAMAN EMEKLİ OLABİLİR?
8 Eylül 1999 tarihi ile 30 Nisan 2008 tarihi arasında sigorta girişi olan sigortalılar için detaylı düzenleme 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (“5510 sayılı Kanun”) ile getirilmiştir. Zira 16 Haziran 2006 tarihli Resmî Gazete de yayınlanıp, 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun bazı maddeleri ile bilhassa emekliliğe ilişkin olan maddeleri 30 Nisan 2008 tarihinde yürürlüğe girdiğinden 8 Eylül 1999 sonrası sigorta girişi olan çalışanların emeklilik kriterleri bu iki tarih arasında farklı kurallara tabidir.
5510 sayılı kanunun “Emeklilik yaşına ilişin bazı geçiş hükümleri” başlıklı geçici 9. maddesi “4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında olup da 8/9/1999 tarihinden 30/4/2008 tarihine kadar ilk defa sigortalı sayılanlar; kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak ve 7000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şartıyla veya kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak ve 25 yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 4500 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şartıyla yaşlılık aylığından yararlanırlar. (Değişik ikinci fıkra: 17/4/2008-5754/70 md.) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında olup da 8/9/1999 tarihinden 30/4/2008 tarihine kadar ilk defa sigortalı sayılanlar kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş ve 25 tam yıl sigorta primi ödemiş olması veya kadın ise 60, erkek ise 62 yaşını doldurması ve en az 15 tam yıl malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemesi şartıyla kısmi yaşlılık aylığından yararlanırlar. (Ek fıkra: 17/4/2008-5754/70 md.) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında olup da 8/9/1999 tarihinden 30/4/2008 tarihine kadar ilk defa sigortalı sayılanlar kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş ve 25 tam yıl sigorta primi ödemiş olması veya 61 yaşını doldurması ve en az 15 tam yıl malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemesi şartıyla kısmi yaşlılık aylığından yararlanırlar.17/10/1983 tarihli ve 2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olup da 8/9/1999 tarihinden 30/4/2008 tarihine kadar ilk defa sigortalı sayılanlar; kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak ve onbeş yıldan beri sigortalı olup 3600 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemek şartıyla yaşlılık aylığından yararlanırlar.” hükmünü havi olup görüldüğü üzere emeklik kriterleri oldukça detaylı bir düzenlemeye tabi tutulmuştur. Kısaca değinmek gerekirse ilgili mevzuat uyarınca üç ayrı Sosyal Güvenlik Kurumu tek çatı altında toplanmış olup, başka bir deyişle SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı aynı kanunla düzenlenmiştir. 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesindeki düzenlemeye göre günümüzde 4/a, 4/b ve 4/c li çalışan olarak adlandırılan sigortalılara ilişkin geçici 9. maddede tek tek emeklilik şartları düzenlenmiştir.
- Kadın çalışanlar yönünden 8 Eylül 1999 – 30 Nisan 2008 tarihi arasında ilk defa sigorta girişi olanların emekliliklerine yönelik düzenleme 4. maddenin a fıkrasına mensup olanlar için 60 yaş, 7000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak veya 60 yaşını doldurmak ve 25 yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 4500 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak ; 4. maddenin b fıkrasına mensup olanlar için 58 yaşını doldurmak veya 60 yaşını doldurmak ve en az 15 tam yıl malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak, 4. maddenin c fıkrasına mensup olanlar için 58 yaşını doldurmak olarak belirlenmiştir.
- Erkek çalışanlar yönünden ise 8 Eylül 1999 – 30 Nisan 2008 tarihi arasında ilk defa sigorta girişi olanların emekliliklerine yönelik düzenleme 4. maddenin a fıkrasına mensup olanlar için 58 yaş, 7000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak veya 58 yaşını doldurmak ve 25 yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 4500 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak ; 4. maddenin b fıkrasına mensup olanlar için 60 yaşını doldurmuş ve 25 tam yıl sigorta primi ödemiş olmak veya 62 yaşını doldurmak ve en az 15 tam yıl malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak, 4. maddenin c fıkrasına mensup olanlar için 60 yaşını doldurmak ve 25 tam yıl sigorta primi ödemiş olmak veya 61 yaşını doldurmak ve en az 15 tam yıl malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemek olarak belirlenmiştir.
5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden sonraki süreçte 4/a, 4/b ve 4/c sigortalılar için aynı düzenlenmelere yer verilmiştir. 01.10.2008 tarihi itibarıyla kadın sigortalılar için 58 yaşını doldurma ve en az 9000 gün çalışma şartı aranırken, erkek sigortalılar yönünden 60 yaşını doldurma ve yine 9000 gün çalışma şartı aranmıştır.
D. EYT BAŞVURU ŞARTLARI NELERDİR?
Emeklilikte yaşa takılanlara ilişkin henüz kanuni bir düzenleme yapılmamış olmamakla birlikte, resmi olmayan açıklamalara göre yaş şartı sebebiyle emekli olamayan yaklaşık 2 milyon 250 bin kişinin yapılacak düzenlemeden faydalanacağından söz edilmektedir. Bir önceki bentlerde yapılan açıklamalar ışığında bu kapsamda yapılan düzenlenmeden yararlanmak için aranan şartların başında 8 Eylül 1999 tarihinden önce sigorta kaydının olması gelmektedir. Buna müteakiben sigortalının 5000 gün prim ödemesini tamamlamış olması ve kadınlar yönünden 20 yıl erkekler yönünden 25 yıl sigortalılık süresinin olması gerekmektedir. Özetle bu üç şartı sağlayan sigortalılar yaş şartına takılmadan emeklilik başvurusunda bulunabileceklerdir. Elbette bu yönde yapılacak olan kanuni düzenleme şartlara ilişkin kuralları kesin olarak ortaya koyacaktır. Zira aranan şartlara ilişkin henüz açıklama yapılmamış pek çok detay olduğunun da altını çizmek gerekir. Örneğin çıraklık, stajyerlik ve benzeri durumlarda başlatılan sigortanın süre bakımından değerlendirmeye alınıp alınmayacağı gibi hususlar halen belirsizliğini korumaktadır.
E. SSK & BAĞKUR EYT ŞARTLARI NELERDİR?
Eski adıyla SSK (“Sosyal Sigortalar Kurumu”), 5510 sayılı Kanun ile yeni getirilen düzenleme ile 4/a lı sigorta koluna mensup olanlar olarak adlandırılan çalışanlar için aranan şartlar kadınlar için 5000 gün prim ve 20 yıl çalışma olarak; erkekler yönünden ise 5000 gün prim ve 25 yıl çalışma olarak belirlenmiştir. 5510 sayılı Kanun’da 4/b olarak adlandırılan Bağkur’lu çalışanlar bakımından ise süreler ve prim günleri değişiklik göstermektedir. Bağkur’lu kadın sigortalılar için 7200 gün prim ve 20 yıl çalışma şartı belirlenmiş, erkek sigortalılar için ise 9000 gün prim ve 25 yıl çalışma şartı aranmaktadır.
Av. Sait SALMAN
