I. GİRİŞ
Uluslararası Ticaret Odası (ICC) tarafından hazırlanan Incoterms® kuralları, ticaret dünyasında sıkça kullanılan ve ticaretin çeşitli yönlerini düzenleyen önemli bir ticaret terimleri dizisidir. Bu kurallar, satıcılar ve alıcılar arasındaki yükümlülükleri, hasarın geçiş anını ve masrafları kimin üstleneceğini belirlemekle birlikte, kendi başlarına bir satış sözleşmesi olmayıp var olan bir satış sözleşmesine dahil edilmek üzere tasarlanmışlardır. Zira, bu kurallar ödemenin zamanı, yeri, yöntemi veya ödemenin yapıldığı para birimi, satılan malın nitelikleri ve uyuşmazlık çözüm yöntemleri gibi konuları içermez.
İşbu yazımızda, deniz yolu ile taşımalara özgü terimlerden biri olan CIF (Cost, Insurance and Freight) teslim şekli kapsamında tarafların Incoterms® 2020 versiyonunda yer alan sorumlulukları incelenecektir.
II. CIF TESLİM ŞEKLİNDE TARAFLARIN SORUMLULUKLARI
CIF terimi İngilizce masraf, sigorta ve navlun anlamlarına gelen “Cost” “Insurance” ve “Freight” kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir terim olup, diğer Incoterms® kısaltmalarında olduğu gibi, satış tipinin karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır. CIF teslim şekli yalnızca deniz veya iç su yolu taşımacılığı için kullanılabilir olup, birden fazla taşıma yöntemi kullanıldığı durumlarda kullanılması uygun değildir.
CIF teslim şeklinde malların yükleme limanında gemiye yüklenmesiyle veya zaten bu şekilde teslim edilmiş malların tedarik edilmesiyle teslim edilmiş sayılmakta olup yükün hasarı veya ziya riski de bu anda satıcıdan alıcıya geçer. Taşımanın birden fazla taşıyıcı ile yerine getirilmesi halinde taraflarca aksi kararlaştırılmadığı sürece kural olarak hasar ve ziya malların ilk taşıyıcıya teslim edilmesiyle satıcıdan alıcıya geçer. Bu nedenle satıcının teslim yükümlülüğü yükün varış noktasına sağlam bir durumda, belirtilen miktarda veya gerçekten ulaşıp ulaşmadığına bakılmaksızın gerçekleşmiş kabul edilecektir.
CIF teslim şeklinde satıcının belli başlı sorumlulukları mevcut olup bu sorumluklardan bazıları bizzat terimin adında geçen masraflar, sigorta bedeli ve navlun bedelidir. Bu sorumluluklardan ilki, satıcının karşılaması gereken masraflara ilişkindir. Satıcı, satılan malın CIF teslim şekli uyarınca belirlenen teslim anına kadar oluşan masrafları üstlenmekle ve malların ihracat işlemlerini yerine getirmekle yükümlü kılınmıştır. Ancak satıcının bu yükümlülüğü, satılan malın teslim anında son bulacaktır, yani malın transit ithalat veya üçüncü ülkelerden transit geçiş için gümrüklenmesi, ithalat harçlarının ödenmesi veya ithalat için gereken gümrük işlemlerinin yerine getirilmesi kapsamında herhangi bir sorumluluğu olmayacaktır.
CIF teslim şeklinin karakteristik ikinci unsurunu satıcının sigortaya ilişkin yükümlülüğü oluşturmaktadır. Satıcı taşıma kapsamında alıcının mallara ilişkin hasar ve ziya riskine karşı yükleme limanından asgari olarak varma limanına kadar geçerli olacak bir sigorta sözleşmesi yapmalı ve sigorta sözleşmesinin masraflarını üstlenmelidir. Bu sigorta poliçesinin herhangi bir şekilde yapılması mümkün değildir. Sigorta sözleşmesi güvenilir bir sigorta şirketi ile yapılmalı ve alıcının veya mallara ilişkin sigortalanabilir bir menfaati olan diğer kişilerin doğrudan sigortacıya başvurabilmesine olanak tanımalı, Enstitü Kargo Kurallarının C Klozlarında veya benzer klozlarda öngörülen kapsamda olmalı ve asgari olarak satış sözleşmesinde belirtilen bedelin %10 fazlası teminatta olmalıdır.
CIF modelinin isminde yer alan üçüncü unsur olan navlun da satıcının bu teslim tipindeki asli yükümlülüklerindendir. Satıcı, yükün teslim noktasından belirtilen varış limanına veya kararlaştırıldığı takdirde bu limanın herhangi bir noktasına taşınması için bir navlun sözleşmesi yapmalı ve bu sözleşmenin tüm masraflarını üstlenmelidir. Bu navlun sözleşmesi olağan koşullarda yapılmalı ve satılan tür malların taşınması için genellikle kullanılan tipte bir gemide olağan bir rotada taşıma öngörmelidir. Ayrıca satıcı taşımaya ilişkin her türlü güvenlik önlemlerini de almakla yükümlü kılınmıştır. Ayrıca yapacağı taşıma sözleşmesine ilişkin olarak satıcı, masrafları kendisine ait olmak üzere, kararlaştırılan varış limanına ilişkin olağan taşıma belgesini alıcıya sağlamalıdır. Bu taşıma belgesi, sözleşmeye konu olan malları kapsamalı, tarihi sevkiyat için mutabakata varılan süre dahilinde olmalı ve alıcının malları varış limanında taşıyıcıdan talep edebilmesine olanak sağlamalıdır.
Bu yükümlülüklerin yanı sıra satıcı, malların gemiye yüklenmeden önce ekspertize tabi tutulmasından ve buna ilişkin masraflardan, malların ambalajlanması gerekmekte ise ambalajlanmasından ve ambalajların işaretlemesinden ve alıcıya malların CIF teslim şekline göre teslim edildiği anda bildirim yapmaktan sorumludur.
Buna karşılık alıcının sorumlulukları ise malların teslim alınması, varış limanındaki gümrük işlemleri ve en önemlisi, malın bedelinin ödenmesidir. CIF modelinde alıcı öncelikle satıcı ile arasında münakit satış sözleşmesinde belirtilen malın bedelini ödemekle yükümlüdür. Bu modelde alıcı, satıcının yüklemesini gerçekleştirdiği malları CIF modelinde öngörülen teslim anında teslim almakla yükümlüdür. Ayrıca alıcıya, varış limanına varmış olan ürünleri de teslim alma zorunluluğu getirilmiştir.
CIF teslim şeklinde her ne kadar alıcının satış konusu malları sigortalama yükümlülüğü bulunmasa da sigortaya ilişkin belirli yükümlülükleri bulunmaktadır. Alıcı, satıcının talebi üzerine satıcının herhangi bir ek sigorta temin etmesi için gerekli olan bilgileri satıcıya sağlamakla yükümlüdür. Satıcının talep etmesi halinde alıcı, ihracat ülkesinin ihtiyaç duyduğu güvenlik gereklilikleri ve sevkiyat öncesi inceleme de dahil olmak üzere tüm ihracat gümrükleme formaliteleriyle ilgili her türlü belge ve/veya bilginin edinilmesinde satıcıya yardımcı olmakla yükümlüdür. Ancak bu durumda bu bundan doğan risk ve masraflar satıcıya ait olacaktır.
Satılan malın teslim anı, alıcı açısından da oldukça büyük önem arz etmektedir. Zira malların teslim anından itibaren mallara ilişkin tüm ziya ve hasar riski alıcıya geçer ve alıcı tarafından üstlenilir. Alıcının, malların nakliye zamanını ve/veya belirtilen varış limanında malların teslim alınacağı noktayı belirleme hakkına sahip olduğu hallerde satıcıya gerekli bildirimde bulunması gerektiği de bu teslim şeklinde alıcıya yüklenen sorumluluklardan biridir.
Ayrıca alıcı, malların teslim edildiği andan itibaren, satıcı tarafından ödenecek olanlar dışında, mallarla ilgili tüm masrafları ödemek zorundadır. Bununla birlikte alıcı malın taşıma ülkelerinden transit geçişi, ithalat ve gümrük işlemleriyle ilgili harçları, vergileri ve diğer masrafları karşılamakla yükümlüdür. Alıcı ayrıca malların nakliye zamanını ve/veya belirtilen varış limanında malların teslim alınacağı noktayı belirleme hakkına sahip olduğu hallerde satıcıya gerekli bildirimde bulunmadığı hallerde ortaya çıkan her türkü ek masrafı ödemekle yükümlüdür.
Uygulamada oldukça yaygın kullanılan teslim şekillerinden biri olması nedeniyle CIF teslim şekline ilişkin uyuşmazlıklar Yargıtay kararlarına da konu olmuştur. Yargıtay kararlarında CIF teslim şeklinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çoğunlukla hasar ve ziyanın geçişi ile sigorta sözleşmelerinden doğan ihtilaflar ile taraflar arasında yazılı bir satış sözleşmesinin bulunmamasından kaynaklanan sorunlar olduğu gözlemlenmektedir. Özellikle taraflar arasında yazılı bir sözleşmenin bulunmaması hususunda Yargıtay’ın, CIF teslimli sözleşmenin varlığının somut olaya ait verilere dayanılarak tespit edilmesi ve CIF teslimin koşullarının olayda gerçekleşip gerçekleşmediğinin tespiti ile hüküm kurulması gerektiği yönünde karar verdiği gözlemlenmektedir. Önündeki bir uyuşmazlıkta Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, alıcı ve satıcı arasında bir satış sözleşmesinin bulunmadığı hallerde satışın niteliğinin tespiti için dosyadaki diğer belgelere bakılması gerektiğini belirtmiş ve CIF satışın tüm koşullarıyla gerçekleşip gerçekleşmediğinin araştırılması gerektiği yönünde hüküm kurmuştur. CIF teslim şeklinde satıcının sorumluluklarından biri olan sigorta poliçesinin yapılması hususunda ise Yargıtay, satıcı tarafından yaptırılacak sigorta sözleşmesinin lehdarının kim olacağı ve sigorta tazminatının kime ödeneceği hususundaki uyuşmazlıklarda, satılan malın bedelinin ödenip ödenmediği noktasında bir ayrım olduğu görülmektedir. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 21.01.2016 tarihli ve 2015/1671 E., 2016/652 K. sayılı kararında CIF teslim şeklinde satıcının taşımada oluşabilecek hasarlar için emtiayı alıcı adına sigorta ettirip, ücreti ödedikten sonra, satıcının artık satış konusu mallar üzerinde bir menfaati kalmayacağından bahisle bu malların satıcı lehine sigorta yapılması ve taşımada oluşacak hasarlardan dolayı sigortacının satıcıya ödeme yapmasının geçerli olmadığı ve bu nedenle sigortacının halefiyet hakkının gerçekleşmeyeceğini belirtmiştir. Aynı kararında Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, satıcının mal bedelini almamış olması halinde ise, mal üzerinde menfaatinin devam etmesi nedeniyle sigorta tazminatını almasının ve sigorta şirketinin de halefiyete dayalı olarak talep ve dava hakkının olacağını belirtmiştir.
III. SONUÇ
Incoterms® kuralları, satıcılar ve alıcılar arasındaki sorumlulukları, hasarın geçiş anını ve masrafların kim tarafından karşılanacağını belirlenmesine yardımcı olan ve taraflar arasındaki sözleşmeleri tamamlayan bir kural dizisidir. Deniz yoluyla taşıma için geçerli olan CIF teslim şekli altında satıcının sorumlulukları masraflar, sigorta ve navlun bedeline ilişkindir. Buna karşılık alıcının sorumlulukları ise malın bedelinin ödenmesi ve malın teslim alınma anından sonra doğan masrafların üstlenilmesine ilişkindir. CIF taşıma şekli kapsamında malın riski ve masraflar malın teslimine kadar olan süreçte satıcıya aittir. Satıcı, malın uygun bir şekilde sigortalanmasını sağlamalı, navlun masraflarını üstlenmeli, taşıma belgelerini alıcıya teslim etmeli ve malların ambalajlanmasını sağlamalıdır. Yükün teslim edilme anından sonra ise, malın hasar ve zıyaından doğan risk ve yüke ilişkin masraflar alıcıya geçecektir.
