I. GİRİŞ
Ülkemizde ve dünyada çevrimiçi platformlarda gerçekleştirilen satışların oldukça artması ile birlikte çevrimiçi platformlar ticaret anlamında önemli perakendecilerden biri haline gelmiş olup işbu durum elektronik ticaret sahnesindeki rekabetin büyük ölçüde artmasına neden olmuştur. Satıcılar ile tüketicileri internet ortamında bir araya getiren ve bu gruplar arasındaki alışverişe aracılık eden e-ticaret platformları olan e-pazaryerleri, bu anlamda rekabet ortamında en büyük etkiye sahip aktörlerden biridir. Nitekim Rekabet Kurumu (“Kurum”), E-Pazaryeri Platformları Sektör İncelemesi Nihai Raporu’nda (“Rapor”) belirttiği üzere, e-pazaryerlerinin yapı ve işleyişlerinden kaynaklı olarak geleneksel pazarlardan çok daha hızlı şekilde tekelleşmeye eğilimli olduğunu değerlendirmekte, zamanlı rekabet müdahalesini ve rekabetin uzun dönemde korunabilmesini riske attığını ifade etmektedir. Zira Rapor nezdinde, platform sahipliğinin, e-pazaryerine hem tüketicilerin davranışlarını yönlendirme hem satıcıların davranışlarını yönetme hem de tüm bu parametreleri dikkate alarak kendi davranışlarını belirleyebilme yönünde muazzam bir güç verdiği vurgulanmıştır.
Bu doğrultuda, Kurumca “sağlayıcı tarafından, diğer alıcılara önerilen daha uygun fiyat ve sözleşme koşullarının, kayrılan alıcıya da önerilmesi yükümlülüğü” olarak tanımlanan en çok kayrılan müşteri (“EKM”) koşulu, e-pazaryerlerinin aralarındaki sözleşmelere ekleyerek satıcıların davranışlarını yönetme imkânı sağlayan araçlardan biridir.
II. DİKEY ANLAŞMALARDA EKM KOŞULLARININ NİTELİĞİ VE EKM KOŞULLARINA GRUP MUAFİYETİ TANINMASI
2002/2 sayılı Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği (“Tebliğ”) uyarınca dikey anlaşmalar “Üretim veya dağıtım zincirinin farklı seviyelerinde faaliyet gösteren iki ya da daha fazla teşebbüs arasında belirli mal veya hizmetlerin alımı, satımı veya yeniden satımı amacıyla yapılan anlaşmalar”dır. Bu anlaşmalarda yer alan ve Kurum nezdinde “dikey sınırlama” olarak nitelendirilen rekabeti kısıtlayıcı hükümler, Tebliğ’de belirtilen koşulları taşıdığı ölçüde, rekabeti sınırlayıcı anlaşma, uyumlu eylem ve kararlara uygulanan yasaklayıcı genel hükümlerden muaf tutulmaktadır.
Bu kapsamda, bir dikey sınırlama türü olan EKM koşullarının rekabetçi piyasada her zaman için aynı etkiyi doğurmaması nedeniyle, her somut olay özelinde farklı muafiyet değerlendirmesine tabi tutulmaktadır.
Nitekim, Kurum ilke olarak, EKM koşulu içeren bir sözleşmenin, sözleşmede lehine bu koşul tesis edilen tarafın sektördeki pazar payının %40’ı aşmadığı ve Tebliğ’de belirtilen diğer şartların sağladığı durumlarda muafiyet kapsamında değerlendirileceğini kabul etmiştir. Bununla birlikte, Dikey Anlaşmalara İlişkin Kılavuz uyarınca hangi koşulların rekabetçi endişe oluşturabileceğine ilişkin değerlendirmeler öngörülmüş olup; geriye dönük EKM koşulu konulması, yoğunlaşmış pazarlarda EKM koşulları ve tarafların piyasadaki pazar paylarının rakiplerine nazaran yüksek olduğu durumların rekabetçi endişe oluşturduğu, buna karşılık yoğunlaşma seviyesinin ya da sözleşme taraflarının pazar payının düşük olduğu durumlarda rekabetçi endişenin oluşmayacağı ifade edilmiştir.
III. EKM KOŞULLARININ KURUL KARARLARI IŞIĞINDA DEĞERLENDİRİLMESİ
Çevrimiçi perakendecilik sektöründe EKM koşulu genel olarak, e-pazaryeri ile satıcı arasında akdedilen sözleşmelerde, satıcının ilgili e-pazaryerinde yapacağı satışlarda kullandığı fiyatın, diğer satış kanallarında kullanacağı satış fiyatından yüksek olmayacağını taahhüt etmesi şeklinde görülmektedir. Dolayısıyla bu kapsamdaki EKM koşulları ürünün nihai tüketiciye yönelik satış fiyatını etkilemektedir.
Bunun yanı sıra, EKM koşullarının fiyat rekabetine ve yeni platformların pazara girişine olan etkisini de gözeten Rekabet Kurulu (“Kurul”) kararlarında, EKM koşullarının online platform piyasalarında düşük pazar paylarının söz konusu olduğu durumda dahi rekabeti sınırlayıcı olarak değerlendirilebildiğini ve ilgili pazar tanımında online platform hizmetlerinin geleneksel veya diğer kanallara ikame olarak görülmediğini ifade etmektedir.
Bu bakımdan pazar hakimiyetiyle birlikte, Kurul’un özellikle çevrimiçi perakendecilik sektörüne ilişkin değerlendirmelerinde ölçüt olarak kabul ettiği iki çeşit EKM koşulu bulunmaktadır. Bunlar;
- “Dar EKM Koşulları”, sağlayıcının kendisine ait satış kanalında uyguladığı koşulların alıcıya aynen uygulanmasını öngören koşullardır.
- “Geniş EKM Koşulları”, kendi satış kanalına ek olarak alıcının rakiplerine uygulanan fiyatların ve/veya fiyat dışı koşulların alıcıya da uygulanmasını öngören koşullardır.
Bu kapsamda, Kurul EKM koşullarına ilişkin verdiği kararlarda, dar EKM koşullarının rekabetçi endişe yaratmayacağını bu nedenle de işbu koşullara muafiyet tanınmasına izin verilebileceğini ancak geniş EKM koşullarının rekabetçi endişe yaratması sebebi ile söz konusu koşullara Kurul tarafından izin verilmeyeceğini değerlendirmektedir.
Nitekim Kurul tarafından, üye işyeri sözleşmeleri nezdinde EKM koşulları uygulayan Yemeksepeti’ne ilişkin gerçekleştirilen soruşturma kapsamında; Yemeksepeti’nin kendi kanallarında sunduğu koşullara yönelik uygulamalarından oluşan dar EKM koşullarının ekonomik değeri korumaya yönelik olması nedeni ile rekabetçi endişe yaratmadığı değerlendirilirken, rakip platformlarda daha iyi/farklı satış ve hizmet koşullarının sunulmasını önleyen geniş EKM koşullarının piyasada dışlayıcı etki yaratması nedeni ile rekabetçi endişeye neden olduğu ve hâkim durumu kötüye kullanma olarak değerlendirileceği sonucuna varılmıştır.
Aynı doğrultuda, Kurul tarafından “en iyi fiyat garantisinin sağlanması” uygulamasının değerlendirildiği Booking kararında, EKM koşullarının rekabetçi piyasada etkinlik doğurucu özellikleri ile rekabet karşıtı etkileri ve pazar için olumsuz sonuçları başlıklar altında daha ayrıntılı olarak incelenmiş; Kurul neticede, Booking tarafından uygulanan EKM koşullarının çevrim içi konaklama rezervasyonu platform hizmetleri pazarında, alınan komisyon oranları bakımından rekabeti azalttığı ve pazarı rakiplere kapama etkisinin yarattığı, ayrıca marka içi ve markalararası rekabeti kısıtladığı kanaatine varmıştır.
Öte yandan Kurul’un bir diğer kararında, yayınevleri ve dağıtıcılar ile akdedilen sözleşmelere en yüksek iskontonun kendisine uygulanacağı yönünde EKM koşulu uygulayan Kitapyurdu’nun yeterli pazar gücüne sahip olmaması ve fiili uygulamanın rekabeti kısıtlayıcı etki yaratmadığından hareketle ihlal olmadığı kanaatine varılmıştır. Kurul’un bu kararı, geniş EKM koşullarında öngörülen eş EKM koşulu ve imtiyazlı EKM koşulu ayrımının incelenmesi ve tüketiciler üzerinde doğrudan etki doğuran perakende EKM koşullarının ayrıca “platform EKM koşulu” olarak tanımlanması bakımından da mühimdir.
IV. SONUÇ
Dikey anlaşmalar kapsamında bir dikey sınırlama türü olan EKM koşulları, pek çok değişkene bağlı olarak rekabeti kısıtlayıcı etkiler doğurabilmesinin yanı sıra etkinlik doğurucu nitelik de taşıyabilmektedir. Bu nedenle, EKM koşulları değerlendirilirken Kurul tarafından, koşuldan yararlanan tarafın pazardaki konumuna, pazarın ve koşulun özellikleri çerçevesinde yaratılan etkiler dikkate alınmakta ve potansiyel anti-rekabetçi etkilen teşebbüsün sahip olduğu pazar gücü ile doğru orantılı olduğu belirtilmektedir.
Çevrimiçi perakendecilik sektörü bağlamında ise, Kurul kararları incelendiğinde, online platformların geleneksel kanallara ikame görülmediği ve ilgili pazar tanımının ayrıca yapılarak hakimiyet durumunun tespit edildiği görülmektedir. EKM koşullarını incelerken platform ekonomisini de gözeten Kurul, online sektörlerde pazara giriş koşullarına olan etkiyi ön plana almakta, bu çerçevede hâkim konumda olan platformların uyguladığı geniş EKM koşullarını rekabeti kısıtlayıcı olarak değerlendirmektedir.
Kaynakça
Doğan, Cihan; Sanlı, Kerem Cem. “Rekabet Hukuku ve İktisadi Bağlamında Dar Platform EKM Koşulları”, İstanbul Hukuk Mecmuası, 80 (1), 117-152, Kabul Tarihi: 08.02.2022.
Rekabet Kurulu, K. 15-12/161-M T. 18.03.2015.
Rekabet Kurulu, K. 16-20/347-156 T. 09.06.2016.
Rekabet Kurulu, K. 17-01/12-4 T. 05.01.2017
Rekabet Kurulu, K. 20-48/658-289 T. 05.11.2020.
Rekabet Kurumu, I. Denetim ve Uygulama Dairesi. “E-Pazaryeri Platformları Sektör İncelemesi Nihai Raporu”, Nisan 2022, Ankara. (Erişim Tarihi: 04.09.2022)
Rekabet Kurumu. “Rekabet Terimleri Sözlüğü”, 2019. (Erişim Tarihi: 04.09.2022)
Rekabet Kurumu. “Dikey Anlaşmalara İlişkin Kılavuz”, Kabul Tarihi: 29.03.2018, Karar Sayısı: 18-09/179-RM(1). (Erişim Tarihi: 04.09.2022)